کلمات قصار نهج البلاغه//شماره ۱۱

کلمات قصار نهج البلاغه ۱۱

جناب آقای دکتر محمدی فام
جلسه یازدهم، مورخ ۹۷/۳/۱۱

متن :

وَ قَالَ ( علیه السلام ) : إِذَا قَدَرْتَ عَلَی عَدُوِّکَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُکْراً لِلْقُدْرَهِ عَلَیْهِ .

——————-

و درود خدا بر او فرمود: اگر بر دشمنت دست یافتی، بخشیدن او را شکرانه پیروزی قرار ده.

——————-

Amir al-Mu’minin, peace be upon him, said : When you gain power over your

adversary pardon him by way of thanks for being able to overpower him.

——————-

شرح جملات قصار نهج‌البلاغه ۱۱

قَالَ عَلَیهِ السّلام: اذَا قَدَرْتَ عَلَى عَدُوِّکَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُکْراً لِلْقُدْرَهِ عَلَیْهِ.
هنگامى که بر دشمنت پیروز شدى، عفو را شکرانه این پیروزى قرار ده.

میدانیم عفو و گذشت سیره کریمان است و انتقام روش لئیمان. کسی که انتقام می‌گیرد از کرامت نفس برخوردار نیست.
موضوع این پند مولا، عفو و گذشت با وجود قدرت است که خود این یک صفت الهی است: در دعای افتتاح می‌خوانیم “الحَمدُ لِلّهِ عَلَی عَفوه بَعدَ قُدرَتِه؛ شکر میکنیم خدایی را که قدرت دارد اما عفو میکند.”
هر نعمتى شکرى دارد که اگر انجام گیرد موجب بقاى نعمت و افزایش آن است و اگر انجام نگیرد نعمت به مخاطره خواهد افتاد، ممکن است کم یا نابود شود.
شکر به دو صورت است: الف) زبانی. مثلا وقتی به پیروزی رسیدی، بگویی الحمدالله من به این ظفر دست یافتم. ب) عملی. اینکه ببخشی و ظلم‌هایی که در حقت شده را عفو کنی. کاری که رسول خدا (ص) انجام دادند، زمانی که مکه را فتح کردند فرمودند: «اذْهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ» همه آزادشده در راه خدا هستید. (کافى، ج ۳، ص ۵۱۲، ح ۲) و نیز فرمودند: «اَلْیَوْمُ یَوْمُ الْمَرْحَمَه» امروز روز بخشش است.
مولا امیرالمؤمنین (ع) درباره «ابن ملجم مرادى» فرمودند: حسن جان اگر از دنیا رفتم فقط یک ضربه به او بزنید، اگر زنده ماندم خودم می‌دانم چه کنم. از ایشان پرسیدند چه می‌کنید؟ فرمودند ما خاندان کرم هستیم، او را می‌بخشم.
در صفین بعد از آن که یاران امیرالمومنین (ع) بر شریعه فرات مسلط شدند ایشان اجازه نداد به عنوان انتقام آب را به روى دشمنان ببندند، بلکه آب را براى همه آزاد ساخت.
نکته مهم شارحان نهج البلاغه: تبدیل انتقام به عفو اثر مهم اجتماعى دارد و آن این است که انتقام به صورت تصاعدى پیش مى‌رود و دائما قتل و کشتار و ناامنى مى‌آفریند و هرگز اجازه نمى‌دهد صلح و صفا و آرامشى در جامعه پدید آید در حالى که عفو و گذشت به خشونت‌ها پایان مى‌دهد و سبب آرامش جامعه است.
بنابراین افزون بر این که عفو فضیلتى اخلاقى و مهم است، تدبیر پر ارزش اجتماعى است.
رسول خدا (ص) فرمود: «أَلاَ أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ خَلاَئِقِ الدُّنْیَا وَالاْخِرَهِ؟ الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَتَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَالاِْحْسَانُ إِلَى مَنْ أَسَاءَ إِلَیْکَ وَإِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَکَ؛ آیا شما را از بهترین اخلاق دنیا و آخرت خبر ندهم؟ عفو و گذشت از کسى که به تو ستم کرده و پیوند محبت با کسى که از تو بریده و نیکى به کسى که با تو بدى کرده و بخشیدن کسى که تو را محروم کرده است (اینها باارزش ترین اخلاق است)». (کافى، ج ۲، ص ۱۰۷، ح ۱)
امیر مؤمنان (ع): «اَلْعَفْوُ تاجُ الْمَکارِمِ؛ عفو تاج اخلاق والاى انسانى است». (غررالحکم، ص ۲۴۵، ح ۵۰۰۱)
پیغمبر اکرم (ص): «تَعافُوا تَسْقُطُ الضَّغائِنُ بَیْنَکُم؛ یکدیگر را عفو کنید تا کینه ها برچیده شود». (کنز العمال، ج ۳، ص ۳۷۳، ح ۷۰۰۴)
قرآن مجید نیز خطاب به مؤمنان مى‌فرماید: «وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللّهُ لَکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛ باید مؤمنان عفو و صفح پیشه کنند و از بدیها درگذرند، آیا دوست نمی‌دارید که خدا هم در حق شما مغفرت (و احسان) فرماید؟ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است». (سوره نور، آیه ۲۲)
البته این دستور دو استثناى مهم دارد:
۱- در آنجا که دشمن عفو را نشانه ضعف ببیند یا سبب جسارت و ادامه خصومت او شود، عفو کردن غلط و شبیه ترحم بر پلنگ تیزدندان است. در این گونه موارد هیچ کس عفو را فضیلت نمى‌شمرد، بلکه نوعى بی‌تدبیرى و رضایت به ادامه خشونت محسوب مى‌شود.
۲- بخشش در برابر دشمنی شخصی است، نه اجتماعی. مثلا سران فتنه یا منافقان یا جاسوسان که کشوری را به مخاطره انداختند قابلیت عفو ندارند.