پنجاه و نهمین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / اثبات امامت امیرالمؤمنین علی(ع) ۵
مهمترین شبهه‌ای که علمای شیعه و سنی در مسئله غدیر دارند معنای کلمه «مولا» است. چرا که واقعه غدیر به هیچ وجه قابلیت انکار ندارد، و این واقعه و ولایت امیرالمؤمنین در کتب اهل سنت به تواتر نقل شده است که تنها راه انکار آن این است که بگویند وقتی پیامبر گفته من کنت مولا، «مولا» به معنای محبت است و به این معنی است که علی را دوست داشته باشید.
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدالله رب العالمین، اَلحَمدُلله الاوَّل بلا اول کان قبله و الاخر بلا اخر یکون بعدَهُ الذی بعد فلا یرى وقرب فشهد النجوى تبارک وتعالى ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد المصطفی الامجد حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد(ص) وعلی اهل بیت الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعنه الدائم علی معاندیهم و مخالفیهم الی قیام یوم الدین آمین رب العالمین.
جلسه‌ی پنجاه و نهم را در خدمت خواهران و برادران هستیم و جز ۲۹ را خوانده و تقدیم به حضرت زهرا(س) می نماییم.
از علائم اخلاص عدم نیاز به تشکر و پاداش
با توجه به اینکه در ایام نزول سوره «هل اتی» قرار داریم این هفته در مورد شان نزول این آیات مبارک مطالبی را بیان خواهیم کرد.
«بسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ /هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُن شَیْئًا مَّذْکُورًا / إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَهٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا/ إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا/ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَلَاسِلَا وَأَغْلَالًا وَسَعِیرًا/ إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا/ عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا/ یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا/ وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا/ إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُورًا/ إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا / به نام خداوند رحمتگر مهربان / آیا زمانى طولانى بر انسان گذشت که چیز قابل ذکرى نبود/ ما انسان را از نطفه مختلطى آفریدیم و او را مىآزماییم بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم/ ما براى کافران زنجیرها و غلها و شعلههاى سوزان آتش آماده کردهایم/ به یقین ابرار و نیکان از جامى مىنوشند که با عطر خوشى آمیخته است/ چشمهاى که بندگان خدا از آن مىنوشند و [به دلخواه خویش] جاریش مىکنند / [همان بندگانى که] به نذر خود وفا مىکردند و از روزى که گزند آن فراگیرنده است مىترسیدند / و به [پاس] دوستى [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک مىدادند / ما براى خشنودى خداست که به شما مىخورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمىخواهیم/ ما از پروردگارمان از روز عبوسى سخت هراسناکیم (سوره انسان، آیات ۱۰ـ۱)»
در آیات ابتدایی سوره کلیاتی بیان شده است؛ اما در ادامه می فرماید: « إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا » نیکان از شرابی دربهشت می نوشند که طعم آن کافور بهشتی است . از آن چشمه در بهشت می نوشند. این نیکان کسانی هستند که به نذرشان وفا کردند.
در شأن نزول این سوره آمده است که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در کودکی بیمار شدند، حضرت زهرا(س) نذر می کنند که سه روز برای سلامتی کودکانشان روزه بگیرند. امیر المومنین(ع) می فرمایند من هم در این نذر شما را همراهی می کنم (بر طبق سوره هل اتی، بزرگان می گویند برای شفای کودک بیمار پدر ومادرش روزه بگیرند.) امام حسن(ع) و امام حسین(ع) هم والدینشان را دراین نذر همراهی کردند، فضه هم که خادم حضرت زهرا(س) بود ایشان را همراهی کرد. روز اول در موقع افطار مسکینی به ایشان مراجعه کرد و اهل بیت(ع) از همان طعامی که برای خود آماده کرده بودند به این مسکین دادند.روز دوم هم در هنگام افطار یتیمی به درب منزل آمد و ایشان تمام آنچه برای افطار مهیا کرده بودند به وی دادند (نکته جالب اینجاست که اهل بیت(ع) هر آنچه را که داشتند انفاق کردند) و در روز سوم اسیری به ایشان مراجعه کرد و مانند دو روز گذشته ایشان هر آنچه برای افطار تهیه کرده بودند به اسیر دادند. در روز سوم ضعف در چهره حسنین(ع) مشخص شده بود، پیامبر(ص) با دیدن چهره حسنین علت را جویا شد حضرت زهرا (س) ماجرا را برای پیامبر(ص) تعریف کردند، در این موقع بود که آیه نازل شد «ویعطعمون الطعام علی حبه» (برخی از مفسرین در مورد «ه» حبه گفته اند یعنی «علی حب خدا»بر مبنای ارادتی که به ذات اقدس الهی داشتند این طعام را انفاق کردند و برخی گفته اند که این «ه» به طعام بر می گردد و با وجود اینکه غذا را دوست داشتند و در لحظه افطار میل به غذا داشتنداین غذا را انفاق کردند.
زیبایی این داستان اینجاست که می فرمایند: « إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُورًا / ما براى خشنودى خداست که به شما مىخورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمىخواهیم »
ما این طعام را برای خدا دادیم و حتی لازم نیست بابت آن از ما تشکر کنید. این نکته می تواند درس بزرگی برای ما خادمان اهل بیت(ع) باشد. علامت اخلاص همین دو موضوع است « لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُورًا » و تنها وقتی می توان به این مقام رسید که « إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا / ما از پروردگارمان از روز عبوسى سخت هراسناکیم » باشد.
عذاب نعمان بن حارث از معجزات روز غدیر
بحث ما پیرامون ادله روایی خلافت و امامت بلافصل امیر المومنین(ع) بود که در این باره خطبه غدیر را مورد بررسی قرار دادیم. در این جلسه وقایعی که بعد از اعلام وصایت امیر المومنین(ع) اتفاق افتاده است را ذکرمی کنیم.
اتفاقاتی که پس از اعلام و صایت امیرالمومنین (ع) افتاده است عبارت است از؛
۱ـ نزول آیه « الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الإِسْلامَ دیناً/ امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم (سوره مائده ،آیه ۳)»
بدخشی در مفتاح النجاه از عبدالرزاق رسانی از ابن عباس این طور نقل می کند که بعد از اینکه پیامبر(ص) اعلام کردند وصایت امیر المومنین(ع) آیه « الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الإِسْلامَ دیناً/ امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم (سوره مائده ،آیه ۳) » نازل شد.
قطیفی در الفرقه الناجیه می گوید: ابوسعید خدری نقل می کند؛ که روزی که پیامبر(ص) مردم را به غدیر خم دعوت نمود، امر کرد خار و خاشاک از زمین جمع کردند و مردم را به سوی علی(ع) دعوت کرد و بازوی حضرت را گرفت و بلند کرد به حدی که مردم سفیدی زیر بغل پیامبر(ص) را می دیدند. هنوز آن دو بزرگوار از یکدیگر جدا نشده بودند که آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الإِسْلامَ دیناً/ امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم (سوره مائده ،آیه ۳) » نازل شد.
این روایت بدون هیچ کم و کاستی از سیوطی و ابو نعیم اصفهانی نیز نقل شده است. ابن مردویه و ابن عساکر نیز از ناقلان این روایت بوده اند.
و در روایت آمده است که بعد از نزول این آیه پیامبر (ص) دست به دعا برداشتند و فرمودند: « اَللهُ أَکْبَرُ عَلى اِکْمالِ الدِّیْنِ وَ اِتْمامِ النِّعْمَهِ وَ رَضِىَ الرَّبِّ بِرِسالَتِى وَ بِالْوِلایَهِ لِعَلِىٍّ(علیه السلام) مِنْ بَعْدِى، ثُمَّ قالَ: مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ/ الله اکبر بر تکمیل دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودى خداوند از رسالت من و ولایت على(علیه السلام) بعد از من، سپس فرمود: هر کس من مولاى اویم على(علیه السلام) مولاى او است، خداوندا! آن کس که او را دوست بدارد دوست بدار، و آن کس که او را دشمن دارد، دشمن بدار، هر کس او را یارى کند یارى کن، و هر کس دست از یاریش بر دارد دست از یارى او بردار»
ابوسعید خدری نیز ناقل این روایت است.
۲ـ بیعت بزرگان از صحابه
در روز عید غدیر پیامبر در هنگام ایراد خطبه، جملاتی را می فرمودند و مردم نیز آن جملات را به نشانه بیعت با امیرالمومنین(ع) تکرار می کردند اما بعد از اتمام خطبه بزرگان نیز بار دیگر با حضرت بیعت کردند از جمله؛ عمربن خطاب به حضرت تبریک گفتند، « بَخٍّ بَخٍّ یَا بْنَ أَبِى طالِب أَصْبَحْتَ مَوْلاىَ وَ مَوْلى کُلِّ مُومنٍ و مومنه». ما از همین جمله خلیفه دوم استفاده می کنیم و اثبات می کنیم که مولا به معنای دوستی نیست؛ مگر عمربن خطاب با حضرت علی(ع) دوست نبودند که حالا خلیفه دوم بگوید ما با هم دوست هستیم. با توجه به معنای کلمه «اصحبت / شدی» پس مشخص می شود اتفاقی افتاده است که در گذشته نبوده است.
۳ـ دعای نعمان بن حارث و نزول سنگ از آسمان
یکی از اتفاقات جالبی که در روز عیدغدیر افتاد نزول سنگ بر سر نعمان بن حارث بوده است. قرآن کریم می فرماید: « سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ / لِّلْکَافِرینَ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ / مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِجِ / پرسندهاى از عذاب واقعشوندهاى پرسید / که اختصاص به کافران دارد [و] آن را بازدارندهاى نیست / [و] از جانب خداوند صاحب درجات [و مراتب] است (سوره معارج، آیه ۳ـ۱)» جمعی از بزرگان اهل سنت و قاطبه علمای شیعه گفته اند که شان نزول این آیه مربوط به نعمان بن حارث است.
نعمان بن حارث در روز غدیر و پس از اعلام وصایت امیر المومنین(ع) نزد پیامبر(ص) آمد و گفت: یا محمد! به ما گفتی گواهی به وحدانیت خدا دهید و نماز بخوانید و دستورات دیگری نیز به ما دادی که انجام دادیم اما تو به اینها اکتفا نکردی و پسرعموی خود را بر گرده ما سوار کردی و او را به ما برتری دادی؛ این حرف از طرف خودت است یا از طرف خدا؟ رسول خدا(ص) فرمود: قسم به خداوندی که معبودی جزء او نیست این امری است از جانب پروردگار. نعمان پس از شنیدن این حرف این آیه از قرآن را خواند «… اللَّهُمَّ إِن کانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِک فَأَمْطِرْ عَلَیْنَا حِجَارَهً مِّنَ السمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَاب أَلِیم/ … پروردگارا ! اگر این حق است و از طرف تو است بارانی از سنگ از آسمان بر ما فرود آر ، یا عذاب دردناکی برای ما بفرست . (سوره انفال، آیه ۳۲)»
همینطور که می‌رفت هنوز به شترش نرسیده بود که سنگی از آسمان آمد و از سرش وارد و از انتهای بدنش خارج شد و همانجا به درک واصل شد.
این یکی از معجزات مهم غدیر است که هم شیعه و هم اهل سنت از جمله حاکم ابوالقاسم حسکانی ، ابواسحاق ثعلبی نیشابوری، ابوبکر نقاش موصلی بغدادی، شمس‌الدین ابوالمظفر سبط ابن جوزی حنفی، ابوبکر یحیی قرطبی، شهاب‌الدین احمد دولت‌آبادی، ابوسعود عمادی نقل کرده است.
۴ـ مدیح سرایی حسان بن ثابت در مورد حضرت علی(ع) بود.
حسان از پیامبر(ص) اجازه خواست تا درباره حضرت علی(ع) شعری بسراید. (جالب است که بدانیم همان لحظه که مولا به امامت منسوب شده‌اند مداحی هم شروع شده است) پیغمبر جواب دادند: به لطف خدا بگو. حسّان برخواست و شروع کرد به شعر خواندن:
یُـنَادِیهُمُ یـومَ الغَدیر نَبِیُّهُم نَـجْم وأَسمِعْ بِالرَّسُولِ مُنَادِیا
فَـقالَ: فَمنْ مَولاکُمُ وَنَبِیُّکم ؟ فَقَالوا وَلَم یُبدُوا هُنَاک التَّعَامِیَا
إِلَـهَکَ مَـولانَا وَأنـتَ نَـبِیُّنَا وَلَم تَلْقَ مِنَّا فِی الوِلایَهِ عَاصِیاً
فَـقالَ لَـهُ : قُمْ یَا عَلِیُّ فَإِنَّنِی رَضیتُکَ مِن بَعدِی إِمَاماً وَهَادیاً
فَـمَنْ کـنتُ مَولاهُ فَهذا وَلِیُّه فَکُونُوا لَهُ أَتْبَاعُ صِدقٍ مُوالِیاً
هُـناکَ دَعا : اللَّهُمَّ وَالِ وَلِیَّهُ وَکُـنْ لِلَّذِی عَادَى عَلِیّاً مُعَادِیاً
که پیغمبر هم برایش دعا کردند. این چهار واقعه مهم غدیر است.
غدیر تعیین صاحب اختیاری دنیای اسلام است
موضوع دیگری که در این جلسه در رابطه با آن صحبت خواهیم کرد معنای کلمه «مولا» است.
مهمترین شبهه‌ای که علمای شیعه و سنی در مسئله غدیر دارند معنای کلمه «مولا» است. چرا که واقعه غدیر به هیچ وجه قابلیت انکار ندارد، و این واقعه و ولایت امیرالمؤمنین در کتب اهل سنت به تواتر نقل شده است که تنها راه انکار آن این است که بگویند وقتی پیامبر گفته من کنت مولا، «مولا» به معنای محبت است و به این معنی است که علی را دوست داشته باشید. اما شیعه با این دلایل این شبهه را رد می‌کند:
۱ـ پس از اتمام خطبه حضّار آمدند و به علی (ع) تبریک گفتند. در صورتی که توصیه به دوست داشتن کسی، تبریک ندارد.
۲ـ برای ابراز دوست داشتن نیازی به جمع کردن ۱۲۰ هزار آدم آن هم زیر آفتاب ظهر نیست.
۳ـ شعرای بسیاری که در طول تاریخ پیرامون غدیر شعر گفته‌اند، همه به این معنا استفاده کرده‌اند که یعنی پیامبر امیرالمؤمنین را به ولایت منسوب کرده است. از حسّان بن ثابت که در آن جلسه شعر گفته تا قیس بن سعدبن عباده، محمدبن عبدالله الحمیری و دیگر شعرا که شعر گفته‌اند.
۴ـ داستان نعمان‌بن حارث، اگر قضیه تأکید بر دوستی مولا بود که این شخص عصبانی نمی‌شد که بگوید خدا اگر درست است سنگ بفرست! پس معلوم است یک مسئله سیاسی بوده است که او انقدر عصبانی شده است که درخواست عذاب از خداوند کند.
۵ـ مسئله آخر موضوع اکمال دین است. اهل سنت می خواهند بگویند کامل شدن دین به محبت امیرالمؤمنین است؟ در روایات زیادی نقل شده است که محبت امیرالمؤمنین قبل از غدیر هم بوده است، حتی اگر پیغمبر هم نمی‌گفتند همه حضرت علی را دوست داشتند. بلکه آیه ۶۷ سوره مائده خود بیانگر این است که « اگر این را ابلاغ نکنی کل رسالتت بی‌نتیجه بوده» پس معلوم است مسئله مهمی مانند رهبری امت اسلامی بوده است. شواهد و قرائن این را نشان می‌دهد که بحث ولایت و صاحب‌اختیاری دنیای اسلام است.
