یک آیه، یک درس/۱۰ : اقتصاد و کرامت انسانی را نمی‌توان از هم تفکیک کرد
اقتصاد و کرامت انسانی را نمی‌توان از هم تفکیک کرد
خبرگزاری فارس: در اسلام و نظام اقتصادی آن فقط سیر شدن شکم گرسنه و ادا شدن قرض انسان مقروض مهم نیست؛ بلکه کرامت انسانی او و رعایت اخلاق در قبال او نیز مهم است و نمی‌توان این دو را از یکدیگر تفکیک کرد.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند.
و اما درسامروز آیه ۲۶۲ سوره «بقره» است: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ ثُمَّ لاَ یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواُ مَنًّا وَلاَ أَذًى لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، سپس به دنبال انفاقی که کرده‌اند، منت نمی‌گذارند و آزاری نمی‌رسانند پاداش آنها نزد پروردگارشان است و نه ترسی دارند و نه غمگین می‌شوند.
این آیه کریمه یکی از مهمترین شرایط انفاق الهی را مطرح می‌کند و اجر کسانی که این شرط مهم را رعایت کنند در نزد خداوند متعال محفوظ می‌داند.
این شرط مهم «عدم منت‌گذاشتن و آزار رساندن» است. اینجاست که می‌توان استنباط کرد در اسلام بین اقتصاد و اخلاق یا اقتصاد و فرهنگ فاصله‌ای نیست. این آیه شریفه نشان می‌دهد در اسلام و نظام اقتصادی آن فقط سیر شدن شکم گرسنه و ادا شدن قرض انسان مقروض مهم نیست؛ بلکه کرامت انسانی او و رعایت اخلاق در قبال او نیز مهم است و نمی‌توان این دو را از یکدیگر تفکیک کرد.
بنابراین اگر نظام اقتصادی ما از جهت رعایت قوانین اقتصادی اسلام خوب عمل کند، ولی رعایت ا خلاق در آن ضعیف باشد؛ می‌توان گفت، نظامی ناقص و دارای اشکال است.
صاحب مجمع‌البیان در تغییر واژگان «من» و «اذی» می‌نویسد: «من این است که بگوید: آیا این مقدار به تو ندادم؟ آیا به تو نیکی نکردم؟ آیا ترا بی‌نیاز ننمودم؟ و آذی و آزار این باشد که روی خودش را عرض و عبوس کند یا آنچه را که به او می‌دهد او را ناراحت کند یا او را در برابر آنچه به او داده است به برخی از کارها وادار کند که همه اینها آزار است و این منت و آزار انفاق را ضایع و اجر و پاداش آن را از بین می‌برد.»(۱)
در آیه بعدی نکته بسیار مهمی ذکر شده است. یعنی در آیه ۲۶۳ سوره بقره خداوند می‌فرماید: «سخن پسندیده و بخشش و عفو بهتر از صدقه‌ای است که آزادی دنبال آن باشد.» و در آینه ۲۶۴ هم دستور می‌دهد که با «منّ» و «ازی» صدقات خود را باطل نکنید و انفاق خود را با ریا برای مردم از بین نبرید.
این تاکیدات پشت سر هم در ۳ آیه مجاور اهمیت رعایت اخلاق در اقتصاد را می‌رساند و نگاه ما را به اقتصاد اسلامی و الهی تصحیح می‌کند.
رسول خدا(ص) آفت بخشندگی را «منت» و امیرالمومنین علی(ع) نیز آن را آفت سخاوت معرفی کرده‌اند.(۲)
همچنین پیامبر گرامی اسلام(ص) در روایتی فرمودند که هر کس مومن را آزار دهد مرا همه را آزار داده است. پس درسی که از این آیه شریفه گرفتیم این است که چه در حوزه فردی و چه در حوزه اجتماعی و علی‌الخصوص در نظام اقتصادی کشور اسلامی باید رعایت اخلاق الهی و کرامت انسانی مورد عنایت و توجه باشد و کمک‌رسانی مالی به افراد کم‌درآمد یا مستضعفین جامعه همواره با احساس کرامت آنان همراه باشد.
پی نوشت‌ها:
۱٫ ترجمه مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳ ، ص ۱۳۹
۲٫ میزان الحکمه ، ج ۱ ص ۱۷۸ و ۹
۳٫ بحارالانوار، ج ۶۷ ، ص ۷۲
* نویسنده: حسین محمدی فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن
