بیستمین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / عصمت انبیاء ۴
یک نکته قابل ذکر است که یک واژه (مُخلِص) داریم و یک واژه (مُخلَص) که هر کدام از این واژه ها معنی متفاوتی دارند؛ مُخلِص به کسی گفته می شود که خودش می خواهد اخلاص بورزد ولی «مُخلَص» به شخصی اطلاق می شود که خدا او را به درجه اخلاص رسانده و در واقع (مُخلَص) آخرین درجه (مُخلِص) است و مقامی است که خداوند به مُخلِصین عطا می کند.
اعوذُ بالله مِنَ الشیطان الرّجیم
بسم‌الله الرّحمن الرّحیم
الحّمدُ اللهِ ربِّ العالَمین. بارِئِی الخَلائِقِ اَجمَعین. باعثِ الاَنبیاءِ وَ المُرسَلین وَ الصَّلاهُ وَ السَّلام عَلی اشرفِ الاَنبیاءِ وَ المُرسَلین، حبیبِ الهِ العالَمین اَبَاالقاسِم مُحَمَّد (ص) و عَلی آلهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ المَعصومین و لَعنَهُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعین.
یَا أَبَا الْحَسَنِ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ یَا زَیْنَ الْعَابِدِینَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ یَا حُجَّهَ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ یَا سَیِّدَنَا وَ مَوْلانَا إِنَّا تَوَجَّهْنَا وَ اسْتَشْفَعْنَا وَ تَوَسَّلْنَا بِکَ إِلَى اللَّهِ وَ قَدَّمْنَاکَ بَیْنَ یَدَیْ حَاجَاتِنَا یَا وَجِیها عِنْدَ اللَّهِ اشْفَعْ لَنَا عِنْدَ اللَّهِ
با عرض سلام و ادب محضر خواهران و برادران مکرّم. انشاالله توسل امشب ما به حضرت زین العابدین(ع) مورد توجه این حضرت قرار بگیرد. در طول این هفته انشاالله جزء ۲۰ قرآن را تلاوت کرده و ثوابش را نثار امام سجاد (ع) می نمائیم.
در جلسه گذشته محدوده عصمت انبیاء بیان شد و در این جلسه انشاءالله ادله عصمت از منظر قرآن مورد بررسی قرار می گیرد.
آیات دالّ بر عصمت انبیاء را میتوان در سه دسته‌ی کلی مورد مطالعه قرار داد:
دسته اول
آیاتی پیرامون انبیاء
این دسته خود شامل سه زیر مجموعه می باشد:
۱ـ آیاتی که شخصیت انبیاء را معرفی می کند و بیان می کند انبیاء الهی الگو نمونه هستند:
برخی از آیاتی که در این باب آمده است به شرح زیر می باشد:
ـ «وَإِنَّهُمْ عِنْدَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیَارِ / و آنان در پیشگاه ما جداً از برگزیدگان نیکانند. (سوره ص، آیه ۴۷)»
در این آیه شریفه صریحاً اشاره شده است به این موضوع که خداوند از بین خوبان بهترین آنان را به عنوان انبیاء انتخاب کرده است. پس نتیجه می شود که این افراد نمی توانند اهل گناه باشند در غیر اینصورت در گروه خوبان و اخیار نبودند.
ـ « قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِینَ اصْطَفَى آللَّهُ خَیْرٌ أَمَّا یُشْرِکُونَ / بگو: «سپاس براى خداست، و درود بر آن بندگانش که [آنان را] برگزیده است.» آیا خدا بهتر است یا آنچه [با او] شریک مىگردانند؟ (سوره نمل، آیه ۵۹)
این آیه شریفه نیز اشاره دارد به این مطلب که خداوند این عباد را انتخاب کرده است اگر کسی اهل خطا باشد آیا خداوند او را انتخاب می کند.
۲ـ آیاتی که واژه یا مشتقات «خلص» یا «خلوص» در آن بیان شده است:
ـ «وَ اذْکُرْ عِبادَنا إِبْراهیمَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ أُولِی الْأَیْدی وَ الْأَبْصارِ .إِنّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَهٍ ذِکْرَی الدّارِ/ و بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب را که نیرومند و دیدهور بودند به یادآور ما آنان را با موهبت ویژهاى -که یادآورى آن سراى بود- خالص گردانیدیم. (سوره ص، آیه ۴۵)»
در این آیه نیز افراد مخلص را معرفی می کند که دو ویژگی نیرومندی و بصیرت را نیز دارا بودند و خداوند می فرماید ما اینها را خالص کردیم به واسطه اینکه ایشان بسیار به یاد معاد بودند.
ـ « وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ مُوسی إِنَّهُ کانَ مُخْلَصًا وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا / و در این کتاب از موسى یاد کن، زیرا که او پاکدل و فرستادهاى پیامبر بود. (سوره مریم، آیه ۵۱)»
در این قسمت از بحث یک نکته قابل ذکر است که یک واژه (مُخلِص) داریم و یک واژه (مُخلَص) که هر کدام از این واژه ها معنی متفاوتی دارند؛ مُخلِص به کسی گفته می شود که خودش می خواهد اخلاص بورزد ولی «مُخلَص» به شخصی اطلاق می شود که خدا او را به درجه اخلاص رسانده و در واقع (مُخلَص) آخرین درجه (مُخلِص) است و مقامی است که خداوند به مُخلِصین عطا می کند.
قرآن درباره حضرت یوسف(ع) نیز می فرماید:
ـ « وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاء إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ / و در حقیقت [آن زن] آهنگ وى کرد و [یوسف نیز] اگر برهان پروردگارش را ندیده بود آهنگ او مىکرد چنین [کردیم] تا بدى و زشتکارى را از او بازگردانیم چرا که او از بندگان مخلص ما بود (سوره یوسف، آیه ۲۴)»
در اینجا نیز متذکر می شویم که وقتی قرآن داستان سجده نکردن شیطان به آدم را بیان می کند در مکالمه خدا و شیطان می فرماید:
ـ « قَالَ رَبِّ بمَِا أَغْوَیْتَنىِ لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فىِ الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِیَنهَُّمْ أَجْمَعِینَ/إِلَّا عِبَادَکَ مِنهُْمُ الْمُخْلَصِینَ/ قَالَ هَاذَا صِرَاطٌ عَلىََّ مُسْتَقِیمٌ/ إِنَّ عِبَادِى لَیْسَ لَکَ عَلَیهِْمْ سُلْطَنٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ/ گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختى من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مىآرایم و همه را گمراه خواهم ساخت / مگر بندگان خالص تو از میان آنان را / فرمود این راهى است راست [که] به سوى من [منتهى مىشود] / در حقیقت تو را بر بندگان من تسلطى نیست مگر کسانى از گمراهان که تو را پیروى کنند(سوره حجر، آیه ۴۲ـ ۳۹)»
بر طبق این آیات از قرآن کریم شیطان به مُخلَصین دسترسی ندارد و خداوند درباره حضرت یوسف می فرماید» « إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ».
هر جا تفسیر و روایتی را شنیدیم که در آن حضرت یوسف را گنهکار معرفی می کرد بدانید این تفسیر و روایت بر طبق آنچه که بر اساس آیات قرآن اثبات کردیم دروغ و برداشتی نادرست از آیات قرآن کریم است.
به طور مثال در بعضی از تفاسیر، تفسیر غلطی درباره این آیات شریفه که داستان حضرت یوسف را بیان می کند آمده است و می گویند شیطان باعث شد حضرت یوسف خدا را در زندان فراموش کند در حالیکه ضمیر «ه» در «فانساه الشیطان» به آن مرد ساقی مربوط می شود و تفسیر صحیح این آیه این است که حضرت یوسف از آن مرد خواست تا ایشان را در نزد فرعون یاد کند که شیطان باعث شد آن مرد این موضوع را فراموش کند و حضرت یوسف چند سال دیگر در زندان ماند.
ـ « وَقَالَ لِلَّذِی ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِّنْهُمَا اذْکُرْنِی عِندَ رَبِّکَ فَأَنسَاهُ الشَّیْطَانُ ذِکْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِی السِّجْنِ بِضْعَ سِنِینَ / و [یوسف] به آن کس از آن دو که گمان مىکرد خلاص مىشود گفت مرا نزد آقاى خود به یاد آور و[لى] شیطان یادآورى به آقایش را از یاد او برد در نتیجه چند سالى در زندان ماند (سوره یوسف، آیه ۴۲)»
۳ـ آیاتی که انبیاء را به عنوان نمونه و الگو معرفی می کند:
ـ «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللّهَ وَ الْیَوْمَ الْاخِرَ وَ ذَکَرَ اللّهَ کَثیرًا/ قطعاً براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نیکوست: براى آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد مىکند.( سوره احزاب، آیه ۲۱)»
وقتی پیامبر به عنوان یک اسوه حسنه معرفی می شود دیگر نباید از ایشان خطایی سر بزند.
ـ «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ/ قطعاً براى شما در [پیروى از] ابراهیم و کسانى که با اویند سرمشقى نیکوست (سوره ممتحنه، آیه ۴) »
این مطلب نیز از نظر عقلی مورد تأئید است که وقتی خداوند شخصی را به عنوان اسوه معرفی می کند اگر این شخص خطا کند پس چون الگو است دیگران هم باید تابع او باشند.
دسته دوم
آیاتی که رابطه بین انبیاء و مردم را بیان می کند:
۱ـ آیاتی که بیانگر رابطهای هستند که بین انبیاء علیهم السلام و مردم وجود دارد و اینکه این رابطه، یک رابطه‌ی تساوی نیست بلکه رابطه حاکم و محکوم است یا رابطه مطیع و مطاع و اطاعت آنها بر تمام انسانها واجب است مانند:
ـ « وَأَقِیمُواْ الصَّلاَهَوَءَاتُواْ الزَّکَاهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَلَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ / و نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید و خدا و رسول را فرمان برید، باشد که مشمول رحمت قرار گیرید. (سوره نور ، آیه ۵۶)»
در این آیه پس از اطاعت خدا بلافاصله و با واو عطف اطاعت از رسول بیان شده است یعنی همانطور که به همه دستورات الهی باید پایبند باشیم به دستورات پیامبر(ص) نیز باید عمل کنیم حال اگر این پیامبر اهل گناه باشد با آنچه که در قرآن درباره اطاعت از پیامبر بیان شده است مغایر می باشد.
ـ « إِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمنُ فَاتَّبِعُونی وَ أَطیعُوا أَمْری/ پروردگار شما [خداى] رحمان است، پس مرا پیروى کنید و فرمان مرا پذیرا باشید. (سوره طه، آیه ۹۰)»
پیامبران می فرمودند: از ما اطاعت کنید پس نتیجه می شود این پیامبران باید پاک و معصوم باشند تا بشود از ایشان اطاعت کرد.
۲ـ آیاتی که نشان دهنده این است که کسانیکه مطیع انبیاء هستند چه پاداشی دریافت می کنند.
ـ « تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ وَ مَنْ یُطِعِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ یدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ اینها احکام الهى است، و هر کس از خدا و پیامبر او اطاعت کند، وى را به باغهایى درآورد که از زیر [درختان] آن نهرها روان است. در آن جاودانهاند، و این همان کامیابى بزرگ است. (سوره نساء، آیه ۱۳)»
هر کس اطاعت از خدا و رسول کند پاداش او بهشت می باشد پس این رسول باید کارهای نیک انجام دهد تا مردم از او اطاعت کنند و خدا به آنها بهشت را پاداش دهد.
(در مبحث ولایت این موضوع مفصل تر بیان می شود، در زیارت جامعه کبیره می خوانیم «و قرن طاعتکم به طاعته / مقرون کرده طاعت شما را به طاعت خود »
برخی مانند دکتر سروش بیان می کنند که ما فقط در امور اخروی تابع قوانین الهی هستیم درحالیکه ما معتقدیم در امور دنیوی نیز باید مطیع اوامر الهی باشیم و آنچه را که خداوند درباره امور دنیوی دستور فرموده است باید اطاعت کنیم چه این موضوع از لحاظ علمی ثابت شده باشد و چه ثابت نشده باشد.
اطاعت از رسول هم در کنار اطاعت از خدا آمده است؛ اگر پیامبر در امور دنیوی امری را متذکر شوند ما باید مطیع امر ایشان باشیم در حالیکه اهل سنت این موضوع را قبول ندارند و اطاعت از رسول را بر اساس یک روایت جعلی فقط در امور اخروی می دانند.
براساس همین دسته از روایات جعلی معتقدند پیامبر که در سطحی ترین امور دنیوی تجربه ای ندارد پس در اداره جامعه نیز دخالتی نباید داشته باشد و گروه اهل حل و عقد که نخبگان جامعه هستند باید تصمیم بگیرند که چه کسی حکومت کند و نیازی به امام و پیامبر نیست.
۳ـ آیاتی که بیانگر جایگاه کسانی است که اطاعت از خدا و پیامبر نمی کنند.
ـ «وَ مَنْ یَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یدْخِلْهُ نارًا خالِدًا فیها وَ لَهُ عَذابٌ مُهین/ و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانى کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید، وى را در آتشى درآورد که همواره در آن خواهد بود و براى او عذابى خفتآور است. (سوره نساء، آیه ۱۴)»
در این آیه نیز نافرمانی از خداوند با واو عطف در کنار نافرمانی از رسول بیان شده است.
دسته سوم:
این آیات مستقیماً به عصمت انبیاء ارتباط ندارند، بلکه یک حکم عام را بیان می کنند، اما تحت این حکم عام، عصمت انبیاء را هم میتوان داخل کرد.
در آخرین شاخه از دسته دوم بیان شد که هر که از خدا و پیامبر نافرمانی کند در جهنم داخل می شود.
پس اگر پیامبری عصیان کند چه می شود لازم می آید که مستحق عقوبت باشند و داخل جهنّم شوند (معاذ الله) ؛ با توجه به این دسته از آیات مشخص می شود که پیامبران هرگز گناه نمی کنند.
بحث دیگری که مطرح می شود این است که اگر یقین دارین کسی فاسق است شهادت او قبول نیست؛ حال اگر انبیاء اهل فسق باشند دیگر کردار و گفتار ایشان مورد قبول نیست.
ـ « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أنْ تُصیبُوا قَوْمًا بِجَهالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمین/ اى کسانى که ایمان آوردهاید، اگر فاسقى برایتان خبرى آورد، نیک وارسى کنید، مبادا به نادانى گروهى را آسیب برسانید و [بعد،] از آنچه کردهاید پشیمان شوید(سوره حجرات، آیه۶)»
در پایان این بخش نیز آیه شریفه دیگری بیان می شود که خود حجت دیگری است بر اینکه انبیاءالهی نمی توانند اهل ظلم و گناه باشند.
ـ « وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّیَّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ / و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتى بیازمود و وى آن همه را به انجام رسانید [خدا به او] فرمود من تو را پیشواى مردم قرار دادم [ابراهیم] پرسید از دودمانم [چطور] فرمود پیمان من به بیدادگران نمىرسد(سوره بقره، آیه ۱۲۴)»
کسی که گناه می کند یا به خدا ظلم می کند یا به خودش و یا به دیگران در نتیجه گنهکار ظالم است و عهد خدا به ظالمین نمی رسد.
