یک آیه، یک درس/۱۲ : مهمترین آداب باطنی نماز داشتن «حضور قلب» است
خبرگزاری فارس: در آداب باطنی نماز نیز می‌توان چنین ادعا کرد که «حضور قلب در نماز» مهمترین آداب باطنی نماز است تا جایی که فرموده‌اند: نمازی که در آن حضور قلب نباشد، اصلا نماز نیست.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند
اما امروز آیه ۲۳۸ سوره «بقره» است: «حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ و الصَّلاَهِ الْوُسْطَى وَ قُومُواْ لِلّهِ قَانِتِینَ» درنمازها و نماز میانه مواظبت کنید و خاضعانه براى خدا به پا خیزید.
در قرآن کریم آیات زیادی وجود دارد که بر اهمیت نماز، به پا داشتن آن، استعانت جستن از آن و … اشاره دارد. باید گفت «نماز» یکی از موضوعات مهم قرآنی است که در آیات زیادی از قرآن کریم مورد بحث قرار گرفته است. یکی از آیات قرآن که اهمیت نماز را گوشزد می‌کند این آیه شریفه است.
این آیه بر محافظت از هم نمازها سفارش فرموده است و بر نماز وسطی یا نماز میانه تأکیدی مضاعف می‌کند. در تفاسیر گوناگون در مورد اینکه نماز وسطی کدام نماز است، بحث شده است و مفسران مختلف از آن به نماز ظهر، عصر، نماز جمعه، مغرب و …. تعبیر کرده‌اند (۱) ولی غالب روایات شیعه در تفسیر این آیه شریف بیانگر آن است که مراد از «صلاه وسطی» نماز ظهر است. (۲)
در سبب نزولی این آیه آمده است که بخاطر گرمای هوا و حرارت شدید آفتاب، برخی مسلمانان در نماز جماعت ظهر حاضر نمی‌شدند و لذا این آیه نازل شده و اهمیت نماز وسطی روز را بیان فرمود.(۳)
حفاظت بر نماز، مسأله‌ای است که مورد تأکید قرآن و روایات است و حدود آن در لسان اهل بیت(ع) مشخص شده است؛ برای مثال حضرت صادق (ع) فرمودند: چنانچه در بیابان هولناکی گرفتار شدید و یا از دزد و حیوان درنده بیم داشتید، هنگام فرار بر مرکب نماز بخوانید. می‌توان از این روایت برداشت کرد که در هیچ حالی نماز از انسان ساقط نمی‌شود و این اهمیت نماز را می‌رساند.
آیه بعد یعنی ۲۳۹ سوره بقره هم نشان دهنده آن است که در سخت‌ترین شرایط حتی در صحنه جنگ نیز نماز نباید فراموش شود و محافظت از نماز در هر حالی موضوعیت دارد.
باید گفت محافظت از نماز دارای ابعاد گوناگونی است: اولا؛ محافظت بر اصل اقامه نماز. ثانیا؛ محافظت بر رعایت آداب ظاهر نماز، ثالثا: محافظت بر رعایت آداب باطنی نماز پس از اصل برپا داشتن نماز که مورد تأکید شریعت مبین اسلام، رعایت آداب ظاهری و باطنی نماز نیز مورد دقت اسلام است و نمازی کامل و ایده‌آل است که هم آداب ظاهر و هم آداب باطنی در آن رعایت شده باشد.
در آداب ظاهر نماز می‌توان به صحت طهارت، دقت در وضو، تلاوت اذان و اقامه، رعایت شرایط مکان و لباس نمازگزار، عطر زدن، انگشتر عقیق به دست کردن، عبا بر دوش انداختن و … اشاره کرد.
در روایتی از حضرت امام رضا (ع) آمده است که در پاسخ به این سؤال که در آداب نماز چیست؟ چنین فرمودند: «حضور قلب و آسایش جوارح و دیدن مقام خویش در برابر خداوند متعال و بهشت را در سمت راست خویش دیدن و دوزخ را در سمت چپ خویش دیدن و صراط را مقابل خویش انگاشتن و خود را در برابر حضرت حق دیدن….»
حضرت صادق (ع) نیز ضمن روایتی فرمودند: «هنگامی که به نمای می‌ایستی، دقت کن: در حالت سیری نماز نخوان، همچنین از روی کسالت و تنبیلی نماز بپامدار و دل را به نمازت مشغول دار چرا که نمازت به مقداری مقبول درگاه احدیت می‌شود که با حضور قلب بوده باشی در نظر بگیرد که آخرین نمازت است…»
صحبت پیرامون نماز و شرایط و آداب آن بسیار مهم و طولانی است و علمای بزرگ در این زمینه کتاب‌ها نوشته و رساله‌های زیادی تالیف کرده‌اند. آنچه در این نوشتار آمد فقط اشاره به درس این آیه شریفه آیه ۲۳۸ سوره بقره بود که باید بر تمام نمازها بالاخص نماز ظهر دقت و مواظبت کرد و با خضوع و فروتنی تمام برای اطاعت حضرت حق بپاخواست.
پی نوشت‌ها:
۱٫ ترجمه مجمع‌البیان، ج۳، ص ۵۵
۲٫ ترجمه المیزان، ج۲، ص ۳۹۰
۳٫ تفسیر اثنی اشعری، ج۱ ، ص ۴۳۶
۴٫ تفسیر انوار درخشان، ج۲، ص ۲۵۲
۵٫ منهج‌الصادقین، ج۳، ص ۳۳
۶٫ گلچین صدوق، ج۱، ص ۱۵۷
* نویسنده: حسین محمدی فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن
