یک آیه، یک درس/۱۷ : خداوند، حضرت رسول و علی(ع) ولی مؤمنین معرفی شده‌اند
خبرگزاری فارس: قرآن کریم در این آیه شریفه ۵۵ سوره مبارکه «مائده»، ولی مؤمنین را «خدا» و «رسول خدا» و حضرت علی(ع) معرفی می‌کند.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت علیهم السّلام بهار آن است. اگرچه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و ائمه اطهار علیهم السّلام است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند.
اما امروز آیه ۵۵ سوره «مائده» است: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»؛ ولى شما تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آوردهاند همان کسانى که نماز برپا مىدارند و در حال رکوع زکات مىدهند.
بسیاری از آیات قرآن کریم درباره فضائل امیرالمؤنین علی(ع) است. جدای آن، آیاتی که تاویل یا باطنش درباه ولایت حضرت علی(ع) است، بسیاری از آیات نیز در حیطه ظاهری خویش، بر ولایت، محبت و یا فضائل امیرالمومنین(ع) دلالت دارند.
یکی از مهمترین آیات قرآن در این باره همین آیه است که به آیه ولایت معروف گشته است. قرآن کریم در این آیه شریفه ولی مومنین را معرفی می‌کند که خدا و رسول و امیرالمومنین(ع) می‌باشند.
چند نکته مهم تفسیری در این آیه وجود دارد که به آنها اشاره می‌کنیم.
اولا؛ درباره معنای ولی و ولایتی که در آیه از آن بحث شده است شبهه کرده‌اند. برخی مفسران ادعا کرده‌اند که ولایت در این آیه به معنای محبت و دوستی و یا نصرت و یاری کردن است، نه به معنای سرپرستی و خلافت.
علامه طباطبایی(ره) در تفسیرگران سنگ «المیزان» حدود ۵ صفحه را به بیان شبهات و پاسخ آنها اختصاص داده است و در آخر اثبات کرده است که ولایت در این آیه شریفه به معنای سرپرستی است.
ثانیاً؛ مصداق آیه «َالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ» کیست؟ در روایت شأن نزول این آیه شریفه که شیعه وسنی آن را نقل کرده‌اند؛ آمده است که سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد. کسی به او چیزی نداد. در همین حال، علی(ع) که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد… رسول خدا با اطلاع از این مطلب شروع کردند در حق علی(ع) دعا کردند و از ابوذر نقل است که هنوز دعای رسول خدا(ع) تمام شده بود که جبرئل نازل شد و این آیه را برای رسول‌الله (ع) تلاوت کرد. به قول شهریار :
«برو ای گدای مسکین در خانه علی زن / که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را
ثالثا؛ برخی دانشمندان اهل سنت سؤال کرده‌اند که اگر مراد از قسمت پایانی آیه، حضرت علی(ع) می‌باشد، پس چرا آیه به صورت جمع آمده است؟ علامه طباطبایی در «المیزان» پاسخ این سؤال را به این صورت داده است که این مسئله فقط شامل این آیه نمی‌شود و آیات زیاد دیگری نیز وجود دارد که شأن نزول آن درباره یک نفر است اما آیه به صورت جمع نازل شده است.
مثلا آیه ۳۶۵ سوره مبارکه «بقره» آیه ۲۷۴ سوره مبارکه «بقره» و یا آیه ۵۲ سوره مبارکه «مائده» که در تمام این آیات، سبب نزول پیرامون را نفرات اما آیه به صورت جمع نازل شده است.
جالب اینجاست که به قول مرحوم علامه طباطبائی، چطور است که فقط در این آیه چنین سؤالی مطرح می‌شود و نسبت به آیات دیگر سکوت اختیار می‌شود؟!
رابعا؛ سوال می‌کنند که مگر حضرت علی(ع) همان کسی نیست که تیر از پای او در حین نماز، خارج کردند و او هیچ نفهمیده از بس که غرق در مناجات و حضور بود. حالا چطوردر حین نماز، انگشتر به سائل می‌دهد؟ باید در جواب گفت که علی(ع) در نماز غرق خدا و یاد خدا و متوجه امور خدایی است و از امور دنیوی مانند تیرکشیدن از پا کاملا جدا و منفک است.
اما عطا به سائل، امر دنیوی نیست بلکه مستحبی موکد است که بسیار مورد توجه و رضای خداوند است و منافاتی ندارد که کسی که در حال نجوا با قاضی‌الحاجات باشد و در حین عبارتش حاجت بنده خدا را برآورده. این عبارتی در عبادتی دیگر است و از داستان تیرکشیدن از پای مولا کاملا جدا است.
ازاین آیه شریفه علاوه بر ولایت حضرت علی(ع) و معرفی ایشان به عنوان سرپرست مسلمانان، در مهم دیگری گرفته می‌شود که آن در اهمیت انفاق به انسان نیازمند است. اهمیت برآوردشدن حاجت یک مسلمان تا جایی است که مولای متقضیان در حین نمازش این کار را انجام می‌دهد و تا پایان نماز صبر نمی‌کند.
امیدواریم حضرت حق توفیق انفاق از دل و جان را به تمام دوستداران مرتضی علی(ع) عطا کند و ما را از بهترین موالیان و شیعیان تحت ولایت ایشان قرار دهد.
پی‌نوشت‌ها:
۱٫ ر.ک. ترجمه تفسیر المیزان،ج۶،ص ۴ تا ۹
۲٫ ترجمه تفسیر جوامع الجام، ج۲، ص۹۰ و ترجمه مجمع البیان، ج۷، ص۸۹
۳٫ ر.ک. ترجمه تفسیر المیزان، ج۶،ص۱۰
* نویسنده: حسین محمدی‌فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن
