یک آیه، یک درس/۲۰ : بزرگترین گناه، ناامیدی از رحمت خداست

ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت‌(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم‌(ص) و ائمه اطهار‌(ع) است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند

اما آیه امروز آیه ۵۳ سوره «الزمر» است: «استقُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»؛ ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید، از رحمت خداوند ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

آیه شریفه فوق یکی از مهمترین آیات قرآن کریم در مورد رحمت و غفران الهی است. این آیه با صراحت و تاکید اعلام می‌دارد که اگر بنده‌ای بر خویشتن ستم کرده بود و اهل گناه و عصیان به شمار می‌رفت، باز نباید از رحمت حضرت حق مأیوس باشد زیرا خداوند تمام گناهان را می‌آمرزد و او بسیار مهربان و بخشنده است.
از حضرت امیرالمومنین علی(ع) منقول است که فرمودند: «در قرآن کریم هیچ آیه‌ای به قدر آیه «یا عبارتی الذین اسرفوا علی انفسهم…» گشایش‌آورتر نیست.(۱) و نیز از رسول مکرم اسلام حضرت محمد(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: «من دوست نمی‌دارم که دنیا و آنچه را که در آن است با این آیه معاوضه کنم.(۲)
آری، حقیقت این است که این آیه انسانهای گنهکار را نیز، بندگان خدا خطاب کرده است و دستور بر عدم نامیدی داده و تاکید کرده است که خدا تمام گناهان را می‌بخشد و این اوج گشایش و امید برای بندگان گنهکار خداست که قصد توبه دارند و می‌خواهند به آغوش رحمت الهی بازگردند.
در شأن نزول این آیه شریفه گفته شده است که این آیه درباره «وحشی» قاتل حمزه سیدالشهدا، نازل شده است. وقتی وحشی نیت کرد که مسلمان شود می‌ترسید! نگران بود که توبه‌اش قبول نشود. پس همین که آیه شریفه نازل شد، اسلام آورد. بعضی از صحابه پرسیدند از رسول خدا(ص) که آیا این آیه بخصوص درباره وحشی و توبه او نازل شده است؟ حضرت فرمودند: نه، برای عموم مسلمانان است.(۳)
مهمترین درس این آیه، عدم ناامیدی از رحمت بی‌پایان خداوند است. خداوند در آیه ۵۶ سوره مبارکه حجر نیز اعلام می‌دارد که: «فقط گمراهان، از رحمت پروردگارشان ناامید می‌شوند.»
همچنین در آیه۸۷ سوره مبارکه یوسف از قول حضرت یعقوب به فرزندانش چنین آمده است که: «از رحمت خدا مأیوس نشوید که تنها گرووه کافران از رحمت خدا مأیوس می‌شوند.» لذا علمای اخلاق قائل هستند که بزرگترین گناه، ناامیدی از رحمت خداست.
در باب وسعت رحمت و غفران الهی روایات و داستان‌های زیادی وجود دارد که یکی از آنها را از نظر می‌گذرانیم:
روزی یکی از اصحاب خدمت رسول خدا(ص) آمد در حالی که اشک می‌ریخت. حضرت پرسیدند: چرا گریانی؟ گفت: جوانی بیرون درب، ایستاده و از شدت گریه او، گریه‌ام گرفت. حضرت دستور داد تا جوان را به محضر مبارکش آوردند. فرمودند: چرا گریه می‌کنی؟ جوان گفت: از گناه خود و خشم خدا می‌ترسم. فرمودند: موحدی یا مشرک؟ گفت: موحد هستم. حضرت فرمود: گریه مکن که خدا ترا می‌آمرزد اگرچه مثل هفت آسمان و هفت زمین گناه کرده باشی! گفت: گناه من عظیم‌تر از آن است! حضرت فرمود: خدای کریم گناهان بزرگ را نیز می‌آمرزد. بعد فرمود: ای جوان بگو گناهت چیست؟ گفت: شرم دارم زیرا گناه من از عرش عظیم‌تر و از کرسی ثقیل‌تر است. حضرت فرمود: گناه تو عظیم‌تر است یا خدا؟ فرمود: خدای عظیم گناه عظیم را می‌آمرزد. بگو چه کرده‌ای که از رحمت خدا ناامید شده‌اید؟ گفت: یا رسول‌الله(ص) من کفن دزد هستم و ۷ سال است که نبش قبر می‌کنم و کفن مرده‌ها را می‌دزدم. روزی دختری از انصار وفات یافت و من وقتی قبر او را شکافتم و کفن او را برداشتم، شهوت بر من غلبه کرد و با جسد آن دختر گناه کردم. چون خواستم از قبر بیرون بیایم ندایی آمد که: ای جوان! وای برتو! از روز قیامت اندیشه نکردی؟ مرا برهنه کردی و در بین مردگان مرا رسوا نمودی! نزد خدا و رسول(ص) چه جوابی داری؟ چون حضرت این سخنان را شنید فرمود: این فسق را بیرون کنید که از او به جهنم کسی نزدیکتر نیست! (حضرت برای اضطراب و منقلب شدن او چنین کرد تا او مستوجب رحمت شود). جوان بیرون آمد و رو به بیابان نهاد و مدتها روز و شب زاری و تضرع می‌کرد. بدنش لاغر و رویش سیاه شده بود او جز گریه کاری نداشت. آخر سر به خدا گفت: خدایا به حق انبیایت توبه مرا قبول کن و از من درگذر. آگر توبه من قبول است رسولت را سراغم بفرست و اگرنه آتشی بفرست و مرا بسوزان. این بود که جبرئیل نازل شد و گفت که خدای متعال فرموده است توبه او را قبول کرده و از او درگذشته‌ام. او را طلب کن و به او اعلام کن. رسول خدا(ص) او را طلبید و مژده مغفرت را به او داد.(۴)

پی‌نوشت‌ها:
۱٫ مجمع‌البیان، ج ۸، ص ۵۰۳
۲٫ درالمنضور، ج ۵ ، ص ۳۳۱
۳٫ ترجمه المیزان ، ج ۲۷، ص ۴۳۲
۴- تفسیر اثنی‌عشری ، ج ۱۱ ، ص ۲۵۸

* نویسنده: حسین محمدی فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن