هفتاد و ششمین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / ولایت فقیه ۲
برخی علما قائل به این هستند که هیچ حکومتی تا عصر حضرت حجت(عج) نباید تشکیل شود؛ حضرت امام(ره) در پاسخ به این شبهه فرمودند؛ این مسئله با عقل در تناقض است چرا که در این صورت کل احکام اجتماعی و بین المللی اسلام معطل می ماند. آنچه که در روایات آمده مبنی بر اینکه اگر حکومتی قبل از حکومت حضرت حجت(عج) تشکیل شود حکومت طاغوت است؛ منظور حکومتی است که در عرض حکومت حضرات معصومین(ع) است نه حکومتی که در طول حکومت ایشان باشد.
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدالله رب العالمین، اَلحَمدُلله الاوَّل بلا اول کان قبله و الاخر بلا اخر یکون بعدَهُ الذی بعد فلا یرى وقرب فشهد النجوى تبارک وتعالى ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد المصطفی الامجد حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد(ص) وعلی اهل بیت الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعنه الدائم علی معاندیهم و مخالفیهم الی قیام یوم الدین آمین رب العالمین.
جلسه‌ی هفتاد و ششم را در خدمت خواهران و برادران هستیم و جزء ۱۶را خوانده و تقدیم به امام سجاد(ع) می‌نماییم
.
دعا؛ سراسر سود و منفعت است
امام سجاد(ع) می فرماید: «اَلْمُوْمِنُ مِنْ دُعائِهِ عَلى ثَلاث: اِمّا اَنْ یُدَّخَرَ لَهُ وَ اِمّا اَنْ یُعَجَّلَ لَهُ وَ اِمّا اَنْ یُدْفِعَ عَنْهُ بَلاءً یُریدُ اَنْ یُصیبَهُ.»
مومن از دعایش سه نتیجه مى‌گیرد: ۱ـ برایش ذخیره گردد ۲ـ در دنیا برآورده شود ۳ـ بلایى را که خواست به او برسد، از او بگرداند.
وقتی که دعا می کنیم یا مستجاب می شود و اگر مستجاب نشود دو حالت برای آن پیش می آید؛ یا برای آخرت ما ذخیره می شود و یا اینکه بلایی را دفع می کند. در نتیجه دعا سراسر سود است چه مستجاب شود و چه در این دنیا به ظاهر مستجاب نشود
.
علما؛ جانشینان پیامبر(ص) هستند
جلسه گذشته در مورد ادامه امامت حضرات معصومین(ع) در دوران غیبت مطالبی بیان شد و وارد مبحث ولایت فقیه شدیم. ولایت فقیه براساس آنچه که آیت الله جوادی آملی در کتاب «ولایت فقیه» خود بیان کرده است؛ از سه طریق عقلی محض، ترکیب نقلی و عقلی، نقلی محض اثبات شده است. در جلسه گذشته دو دلیل عقلی محض و ترکیب نقلی و عقلی بیان و در این جلسه از طریق نقلی محض و روایاتی که دراین رابطه مطرح شده، ولایت فقیه را اثبات می کنیم.
۱ـ ما ورد من احادیث المستفیضَ منها صحیحه ابی البختری عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَهُ الْأَنْبِیَاء/ علما وارثان انبیاء هستند.
چون روایت اطلاق دارد این ورثه شامل همه چیز می شود یعنی اگر انبیاء صاحب حکومت، علم، وظیفه تبیین علم و … هستند، علما هم همه آنها را به ارث می برند. در نتیجه حکومت و برقراری آن نیز که از شئون انبیاء است به علما ارث می رسد. (کافی، ج ۱، ح ۲)
۲ـ علی بن ابی طالب(ع) قَالَ : قَاَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ اَّللهُمَّ ارْحَمْ خُلَفَائِی , ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ، قِیلَ : یَا رَسُولَ اللَّهِ ، وَمَنْ خُلَفَاؤُکَ ؟ قَالَ : الَّذِینَ یَأْتُونَ مِنْ بَعْدِی ، وَیَرْوُونَ أَحَادِیثِی , وَسُنَّتِی ، وَیُعَلِّمُونَهَا النَّاس / خدایا به جانشینان من رحم کن یا رسول الله(ص) جانشیان شما چه کسانی هستند؟ کسانی که بعد از من می آیند حدیث و سنت من را برای مردم روایت می کنند.
کسی که حدیث و سنت رسول الله(ص) را برای مردم بیان می کند بر طبق این حدیث خلفای پیامبر(ص) هستند و خلفا هم به معنی جانشین است و یعنی کسی که کارهای مستخلف عنه را انجام می دهد. اگر پیامبر شأن تشکیل حکومت، رهبری جامعه و هدایت مردم را دارد؛ همه اینها جانشین او نیز منتقل می شود و او هم این شئون را داراست. البته در روایات دیگری که از رسول الله(ص) نقل شده و در آن اسامی خلفا و ۱۴ معصوم را آورده است متوجه می شویم که خلفا نیز دارای مراتبی هستند و اولین مرتبه ایشان برای حضرت علی(ع) است. مرتبه ثانی برای یازده امام دیگر است و مرتبه ثالث آن علما هستند که حدیث و سنت را روایت می کنند.
حضرت امام(ره) در کتاب ولایت فقیه خود در ذیل این حدیث می فرمایند: ؟ آیا اگر کسی فقط احادیث را نقل کند، جانشین رسول خدا(ص) است؟ خیر قطعا این گونه نیست. ایشان با دلایل نقلی و عقلی این موضوع را اثبات می کند و می فرماید؛ یعنی کسانی که بتوانند دین را از احادیث استخراج کنند، یعنی فقها؛ اینکه در روایت بیان می شود که حدیث و سنت من را بیان کنند، منظور این است که از لابلای روایات سنت، حکم و دین پیامبر(ص) را استخراج می کند
.
ولایت فقیه اجازه پذیرش سلطه هیچ فردی را ندارد
۳ـ عن ابى عبد اللَّه، عَلَیْهِ السّلام، قال قال رَسُولُ اللَّهِ (ص) الفُقَهاءُ أُمَناءُ الرّسُلِ ما لَمْ یَدْخُلوُا فى الدّنیا. قِیلَ یا رَسول اللَّه وَ ما دُخولهم فى الدّنیا؟ قالَ: اتّباعُ السّلْطَانِ. فَاذا فَعَلوُا ذلِکَ، فَاحذَرُوهُمْ عَلى دیِنِکُمْ / فقیهان امینان پیامبران هستند تا وقتی که وارد دنیا نشوند (دنیا زده نشوند)، عرض شد یا رسول الله(ص) داخل دنیا شدن علما به چگونه است؟ فرمود پیروی کردن از پادشاه. اگر علما تحت حمایت پادشاهان و سلطه گران قرار گرفتند برای دینتان از این علما بترسید. (این روایت به ما می گوید که فقیه اجازه قبول ولایت هیچ شخص دیگری را ندارد) اگر قرار باشد در جامعه بین یک شخص فقیه و غیر فقیه کسی بر دیگری امر و نهی داشته باشد، فقیه است که باید بر سلطان امر و نهی کند. یعنی اگر حکومت دینی بر طبق فرمایشات پیامبر واهل بیت تشکیل شود نمی توان گفت، کسی که عالم و فقیه است زیر نظر پادشاه عمل کند. پادشاهی اگر وجود دارد باید زیر نظر ولی فقیه باشد. اگر کسی نفر اول درا مور اجرایی کشور است بر فقها ولایت ندارد بلکه این فقها هستند که بر او ولایت دارند.
وقتی روایات در کنار هم قرار می گیرند این منظومه درست می شود در این روایت می فرمایند: فقها؛ پس معلوم می شود که منظور در حدیث گذشته هم فقها بوده است
.
ولایت فقیه؛ شیرازه حکومت اسلامی
۴ـ قالَ الصادق(علیه السلام): المُلوکُ حُکّامٌ عَلَى النّاسِ ، و العُلَماءُ حُکّامٌ عَلَى المُلوکِ / پادشاهان حاکمان بر مردم هستند و علما و فقها ولایت و حکمفرمایی دارند بر سلاطین.
این روایات باید بیان شود تا بدانیم ولایت فقیه مسئله ای نسیت که جنبه سیاسی داشته باشد بلکه مبحثی است که از متن دین بیرون آمده و از لحاظ فکری تمام فقهای ما در مورد آن سخن گفته اند، در سالهای گذشته فضایی نبوده که به صراحت این موضوع بیان شود ولی بزرگان ما همه تصریح دارند بر موضوع ولایت فقیه. در گذشته فضایی برای بیان این موضوعات نبوده است تا شخصی مانند حضرت امام(ره) آن را بیان کند و نظامند و جهانی شود و به شیرازه حکومت اسلامی تبدیل شود.
اهل بیت(ع) حجت بر علما هستند و علما حجت بر مردم
۵ـ قال الامهدی(ع): وَ اَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَهِ فَارْجِعُوا فِیهَا اِلَى رُوَاهِ حَدِیثِنَا فَاِنَّهُمْ حُجَّتِى عَلَیکُمْ وَ اَنَا حُجَّهُ اللَّهِ عَلَیهِمْ/ اتفاقاتی که برای شما می افتد در جامعه به راویان حدیث ما مراجعه کنید(حضرت امام(ره) در مورد این بخش مفصلا بحث می کند) این علما و فقها حجت من بر شما هستم و من حجت خدا برایشان هستم.
درحال حاضر که امام زمان(عج) به طور مستقیم برای هدایت جامعه حضور ندارند و به طور غیر مستقیم جامعه را هدایت می کنند، سلسله مراتب را مشخص کرده اند؛ ایشان حجت خدا هستند بر فقها و علما، فقها حجت ایشان بر مردم هستند. البته بحثهای بعدی از متن این روایات بیرون می آید که تکلیف را روشن می کند و ما باید گوش به فرمان علما باشیم.
حال این سوال مطرح می شود که آیا ۱۰ عالم همزمان با هم می توانند زمام امور را در دست بگیرند؟ نمی شود؛ عقل سلیم می گوید کشورداری و مملکت داری همزمان چندین عالم با هم نمی شود خودشان باید یک نفر را انتخاب کنند و او حرف آخر را بزند. ولی ایشان نیز از کتاب، سنت، قرآن و ادله فقهی استخراج کند. لذا باید این دو شرط اصلی را داشته باشد یعنی فقیه عادل باشد؛ فقیهی باشد که اصول فقه را بداند و عادل باشد تا عدالتش ضمانتی باشد برای مرحله اجرای حکومت.
پس نتیجه می گیریم که اهل بیت(ع) حجتند بر علما و علما حجتند بر مردم. این اتفاق در دوران امامت امامان دیگر هم بوده است به طور مثال در زمان اما صادق(ع)، ایشان خود ساکن مدینه بودند نمایندگان ایشان در شهرهای دیگر بودند که مشکلات شرعی مردم را پاسخ می گفتند و براساس کتاب و سنت پیامبر(ص) حکم کند مانند ابان بن تغلب. همین امر در دوران غیبت عمومیت پیدا کرده. (در واقع اکثر روایاتی که در خصوص ولایت فقیه آمده است از فرمایشات امام صادق(ع) است
شاخص های ولایت فقیه از دیدگاه امام صادق(ع)
۶ـ«عن الأمام الصادق (علیه السلام) قال: إیّاکم أن یحاکم بعضکم بعضاً إلی أهل الجور، ولکن انظروا إلی رجل منکم یعلم شیئاً من قضائنا (قضایانا ـ خ ل) فاجعلوه بینکم قاضیاً، فإنّی قد جعلته قاضیاً فتحاکمو إلیه/ دو نفر از شیعیان امام صادق(ع) بر سر موضوعی با هم به اختلاف رسیدند قاضی که در آن شهر بود از منصوبین دولت عباسی بود از امام صادق (ع) درخواست کمک کردند حضرت فرمودند: زنهار تا مسائل اختلافی خود را نزد اهل جور( کسانی که جایگاه عدالت را به ناحق اشغال کرده اند) نبرید، بلکه از میان خود کسی را که از روش حکومت و دادرسی ما آگاه باشد(وقتی می گوید «یعلم شیئا من قضایا» یعنی لازم نیست از تمام علوم ما آگاهی داشته باشد یعنی نیازی نیست همه علما در سطح حضرت حجت باشند، همین که در کل نسبت به معارف، فقه، اصول و مبانی دین آشنایی داشته باشد کافی است)، برای قضاوت برگزینید چنین کسی را من بدین مقام، منصوب کرده ام پس داوری را به نزد او برید. (امام صادق(ع) فاکتورهایی را می دهد و می فرماید: کسی با این خصوصیات نائب ما است. و اصلا نیازی به مشخص شدن مصداق نیست. بلکه خصوصیات و مشخصاتی را بیان کرده اند و فرموده اند خودتان این شخص را پیدا کنید، درزمان ما یک سری انسانهای خبره را انتخاب می کنیم و آنها این فرد را پیدا می کنند که به آن مجلس خبرگان می گویند.)
پایه گذاری ولایت فقیه در زمان امام صادق(ع)
۷ـ اجْعَلُوا بَیْنَکُمْ رَجُلًا قَدْ عَرَفَ حَلَالَنَا وَ حَرَامَنَا فَإِنِّی قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَیْکُمْ قَاضِیاً وَ إِیَّاکُمْ أَنْ یُخَاصِمَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً إِلَى السُّلْطَانِ الْجَائِرِ / قرار بدهید در بین خودتان مردی را که حلال و حرام ما را بلد باشد (منظور این است که فقیه باشد نه اینکه فقط راوی روایت باشد) من این شخص را بر شما قاضی قرار دادم( ولایت فقیه مبحثی است که امام صادق (ع) در زمان خود آن را پایه گذاری کرده است)
روایت مقبوله حنظله که بسیار معروف است. بعضی از افراد آنقدر مورد وثوق، اعتماد و قبول علما هستند که روایاتی را که آنها نقل می کنند همه قبول می کنند ولو اینکه آن حدیث مرسل باشد نه مسند (سلسله سند تا امام مشخص است)
۸ـ یُنْظُرانِ اِلى مَنْ کانَ مِنْکُمْ، قَد رَوى حَدیثِنا وَ نَظَرَ فى حَلالِنا وَ حَرامِنا وَ عَرَفَ اَحْکامَنا فَلْیَرضُوا بِهِ حَکَماً فَاِنّى قَد جَعَلْتُهُ عَلَیْکُمْ حاکِماً، فَاِذا حَکَمَ بِحُکْمِنا فَلَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُ، فَاِنَّما بِحُکْمِ اللّهِ اسْتَخَّفَ وَ عَلَیْنا رَدَّ وَ الرّادُّ عَلَیْنا اَلرّادُّ عَلَى اللّهِ فَهُوَ عَلى حَدِّ الشِّرْکِ بِاللّهِ;/ از میان خود کسى را پیدا کنند که راوى حدیث ماست و در حلال و حرام، صاحب نظر است، حکم خود را به او واگذار کنند (چه به معنای حکومت و چه به معنای قضاوت)، تا میان ایشان داورى نماید; چرا که من، چنین شخصى را بر شما حاکم قرار داده ام و هرگاه او به حکم ما داورى نمود و حکم او پذیرفته نشد، یقیناً حکم خداوند را کوچک شمرده و ما را انکار کرده اند و کسى که ما را انکار کند و نپذیرد خدا را انکار کرده است ، و این در حدّ شرکِ به خداست. (مردم اگر حکم شخصی با این خصوصیات را در که در روایات آمده و امام صادق(ع)آن را جعل فرموده و امروزه به آن ولی فقیه می گوییم،قبول نکنند حکم خدا را رد کرده اند چرا که این شخص براساس روایات اهل بیت(ع) که سخن خداست حکم می کند).
ولی فقیه بر همه مراجع ولایت دارد
۹ـ فَأمّا مَن کانَ مِن الفُقَهاءِ صائنا لنفسِهِ حافِظا لِدینِهِ مُخالِفا على هَواهُ مُطِیعا لأمرِ مَولاهُ فلِلعَوامِّ أن یُقَلِّدُوهُ ، وذلکَ لا یکونُ إلّا بَعضَ فُقَهاءِ الشِّیعَهِ لا جَمیعَهُم. / اما هر فقیهى که خویشتندار و نگاهبان نفس خود باشد و با هواى نفْسش بستیزد و مطیع فرمان مولایش باشد ، بر عوام است که از او تقلید کنند و البته این ویژگیها را تنها برخى فقهاى شیعه دارا هستند ، نه همه آنها.
شاید به این دلیل که در این روایت سخن از تقلید گفته است، آیت الله جوادی آملی آن را در دسته روایات ولایت فقیه نیاورده است. در روایات ما خصوصیاتی ذکر شده که این خصوصیات بر هر کس انطباق پیدا کند آن شخص یا ولایت عام دارد و در حقیقت ولایت شرعی پیدا می کند که به او مرجع تقلید می گوییم و یا این که از آن هم بالاتر می شود و در رتبه بالاتری قرار می گیرد و در امور اجتماعی هم ولایت دارد که به آن ولی فقیه می گوییم.
در جلسات آینده در مورد تفاوتهای ولایت فقیه و مرجع تقلید مطالبی بیان خواهد شد. ولایت فقیه، ولایت در امور اجتماعی است نه امور فردی. برخلاف آنچه که دشمنان ما سعی دارند این را تبیین کنند که ولایت فقیه، ولایت در امور فردی افراد است. در صورتی که کسی که مقلد آیت الله مکارم است درنماز، روزه، کسب و کار و … مقام معظم رهبری هیچ دخل و تصرفی در این امور ندارد و همه این امور بر اساس دستورات آقای مکارم است. اما در امور اجتماعی هم مقلد و هم مرجع تقلید تحت ولایت ولی فقیه هستند. ولی فقیه بر دیگر مراجع هم به این معنا ولایت دارد.
حکومت طاغوت در عرض حکومت اهل بیت(ع) است
سوال: آیا همه علما به ولایت فقیه اعتقاد دارند؟
پاسخ: کلیت ولایت برای فقها را تقریبا همه قبول دارند و بحث بر سر تشکیل حکومت است که در این مورد هم قاطبه علما چه متاخر و چه متقدم آنچه را که در حال حاضر ما داریم تقلیل می کنیم قبول دارند. روایاتی داریم مبنی بر اینکه فقها در دوران غیبت ولایت دارند
بعضی علما می گویند این ولایت شامل حکومت نمی شود و فقط در حیطه مرجع تقلیدی است. حتی قائل به این هستند که هیچ حکومتی تا عصر حضرت حجت(عج) نباید تشکیل شود؛ حضرت امام(ره) در پاسخ به این شبهه فرمودند؛ این مسئله با عقل در تناقض است چرا که در این صورت کل احکام اجتماعی و بین المللی اسلام معطل می ماند. آنچه که در روایات آمده مبنی بر اینکه اگر حکومتی قبل از حکومت حضرت حجت(عج) تشکیل شود حکومت طاغوت است؛ منظور حکومتی است که در عرض حکومت حضرات معصومین(ع) است نه حکومتی که در طول حکومت ایشان باشد.
منبع: حسینیه مجازی هیأت روضه الشهداء
