نود و هشتمین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / اوصاف بهشت و بهشتیان ۱

عیش در بهشت حقیقتا گوارا، لذتهایش بدون درد، شادیهایش بدون غم و حیات در آن  بدون مرض و آفت است. هر آنچه که از آفات اشاره شد در دنیا است ودر بهشت از آن اثری نیست.

الحمدالله رب العالمین، اَلحَمدُلله الاوَّل بلا اول کان قبله و الاخر بلا اخر یکون بعدَهُ الذی بعد فلا یرى وقرب فشهد النجوى تبارک وتعالى ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد المصطفی الامجد حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد(ص) وعلی اهل بیت الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعنه الدائم علی معاندیهم و مخالفیهم الی قیام یوم الدین آمین رب العالمین.
جلسه نود و هشتم را آغاز کرده و جزء ۱۴ را تلاوت و ثواب آن را هدیه به محضر مطهر حجهبن الحسن(ع) می‌نماییم.

جنت؛ مهمترین نام بهشت
اوصاف بهشت و بهشتیان
خداوند متعال در قرآن‌کریم در خصوص اوصاف بهشت و بهشتیان آیاتی را بیان می‌کند.
قرآن‌کریم اسامی گوناگونی را در خصوص جهنم ذکر کرده‌است که دو دیدگاه نسبت به این اسامی وجود دارد؛ دیدگاه اول این است که این اسامی مترادف‌های هم هستند و همه اشاره به یک معنا و حقیقت دارد. دیدگاه دوم این است که این اسامی اشاره به معانی گوناگونی دارد که برخی می‌گفتند اشاره به قسمت‌های گوناگون جهنم است و عده‌دیگری معتقدند که جهنم دارای طبقاتی است که هرکدام از این اسمها اشاره به یکی از این طبقات و درکات است.
در رابطه با بهشت نیز به همین صورت است به این معنی که در خصوص بهشت اسامی گوناگونی در قرآن مطرح شده است البته برخی معتقدند این اسامی و اوصاف اشاره به یک حقیقت و فضا به نام بهشت دارد که گاهی از آن به جنت، نعیم، دارخلد و … تعبیر می‌شود.
برخی از علما نیز معتقدند این اسامی اشاره به نِعَم گوناگون یا فضا و بخشهای گوناگون بهشت است. عده‌ای هم می‌گویند بهشت طبقاتی رو به بالا (درجات) دارد که هر درجه از بهشت، بهشت مخصوص به خود است. مثلاً بهشت عدن با بهشت نعیم و جنت تفاوت دارد. البته با نگاهی به آیات قرآن متوجه می‌شویم که به نظر می‌رسد اشاره به یک حقیقت است.
۱٫جنت
اولین نام و معروفترین نام بهشت جنت است. در آیات بسیار زیادی از جنت یا جنات یاد شده.
جنت از نظر لغوی؛
جَنَنَ در عربی به چیزی می‌گویند که پوشیده و پنهان شده باشد و از دسترس حس به دور باشد. مانند جن، یا جُنَّ به معنای سپر چیزی است که انسان خود را پشت آن پنهان می‌کند، یا جنین فرزندی که در شکم مادر دیده نمی‌شود.
بهشت از این جهت جنت نامیده می‌شود که عرب به باغی که دارای درختان بسیار است و زمین آن پوشیده شده است جنت می‌گوید. مفردات راغب
خداوند در قرآن‌کریم در این خصوص می‌فرماید: «… وَاللّهُ یَدْعُوَ إِلَى الْجَنَّهِ وَالْمَغْفِرَهِ … / … خدا به فرمان خود [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مى‏خواند … (سوره بقره، آیه ۲۲۱)»
همچنین در سوره محمد(ص) می‌فرماید: « مَثَلُ الْجَنَّهِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ …/ مثل بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده …(سوره محمد، ایه ۱۵)» و در سوره اعراف می‌فرماید: «… أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ / … آنان همدم بهشتند [که] در آن جاودانند(سوره اعراف، آیه ۴۲)»
و در سوره غاشیه آمده است؛ « فِی جَنَّهٍ عَالِیَهٍ / در بهشت برین‏اند (سوره غاشیه، آیه ۱۰)» و عبارت « جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ / بهشتهایی است که در آن نهرها جاری است » که بسیار در قرآن کریم دیده می‌شود.

روضه؛ باغ پرآب
۲٫ فردوس
فردوس به باغی گفته می‌شود که محاسن و مزایای تمام باغها را دارد. زمخشری درباره فردوس در کشّاف می‌گوید: باغی که تمام میوه‌ها را داراست. همچنین طبرسی می‌گوید: باغی که تمام میوه‌ها و اسباب تمتع (به معنای استفاده کردن و بهره‌مند شدن) و لذّات در‌آن جمع است. (قاموس قرآن، جلد ۵)
کلمه «فردوس» در آیه ۱۰۷ سوره کهف « إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا / بى‏گمان کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند باغهاى فردوس جایگاه پذیرایى آنان است(سوره کهف، آیه ۱۰۷)» و همچنین در سوره مومنون « الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ/ همانان که بهشت را به ارث مى‏برند و در آنجا جاودان مى‏مانند(سوره مومنون، آیه ۱۱)» آمده‌است.
۳٫ روضه
به زمین سرسبز، باغ و بستان، جای پر آب و گیاه روضه گفته می‌شود. همچنین در لسان‌العرب، جلد ۷، صفحه ۱۶۲ آمده‌است؛ باغ و بستانی که حتماً آب داشته باشد. تفاوت روضه با جنت در این است که در روضه بر وجود آب تأکید شده‌است.
روضه در قرآن کریم تنها در دو مورد بیان شده است. در سوره مبارکه روم که به صورت مفرد بیان شده‌‌است؛ « فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَهٍ یُحْبَرُونَ/ ا ما کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند در گلستانى شادمان مى‏گردند( سوره روم، آیه ۱۵)» و در سوره مبارکه شوری که به صورت جمع آمده‌است؛ «… وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ … / … و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند در باغهاى بهشتند… (سوره شوری، آیه ۲۲)»

لوای حمد، کلام معروف بهشتیان
۴٫ دارالآخره
سرای آخرت.  خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: « تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَهُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ/ آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‏دهیم که در زمین خواستار برترى و فساد نیستند و فرجام [خوش] از آن پرهیزگاران است(سوره قصص، آیه ۸۳)» سرای آخرت برای کسانی که اهل خودبزرگ‌بینی و فساد نیستند مهیا شده‌است.
۵٫ دارالمقامه
یکی دیگر از نام‌های بهشت سرای اقامت است که خداوند در خصوص آن در قرآن کریم می‌فرماید: « الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَهِ مِن فَضْلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ/ همان [خدایى] که ما را به فضل خویش در سراى ابدى جاى داد در اینجا رنجى به ما نمى‏رسد و در اینجا درماندگى به ما دست نمى‏دهد(سوره فاطر، آیه ۳۵)» جمله‌ای که اهل بهشت هنگامی که وارد آن می‌شوند می‌گویند و به لوای حمد معروف است در سوره مبارکه فاطر آمده است؛ «وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ، الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَهِ مِن فَضْلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ/ و مى‏گویند سپاس خدایى را که اندوه را از ما بزدود به راستى پروردگار ما آمرزنده [و] حق‏شناس است، همان [خدایى] که ما را به فضل خویش در سراى ابدى جاى داد در اینجا رنجى به ما نمى‏رسد و در اینجا درماندگى به ما دست نمى‏دهد(سوره فاطر، آیات ۳۴ و۳۵)»
۶٫ دارالسلام
خانه امن، امان، امنیت و آرامش قرآن کریم نیز می‌فرماید: « لَهُمْ دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِیُّهُمْ بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ / براى آنان نزد پروردگارشان سراى عافیت است و به [پاداش] آنچه انجام مى‏دادند او یارشان خواهد بود(سوره انعام، ‌آیه ۱۲۷)»
۷٫ دارالمتّقین
سرای اهل تقوا است که خداوند برایشان مهیا کرده‌است و در قرآن‌کریم می‌فرماید: « … وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِینَ/ … و چه نیکوست‏سراى پرهیزگاران(سوره نحل، آیه ۳۰)»
اسامی که ذکر شد، هفت اسم معروف بهشت که در قرآن‌کریم بیان شده‌است.

روح و ریحان، ویژه مومنان در هنگام ورود به قبر
صفتهای بهشت در قرآن:
در قرآن‌کریم صفتهایی برای بهشت نیز بیان شده که برخی می‌گویند همه آنها از یک حقیقت سخن می‌گویند و عده دیگری نیز قائل بر این هستند که این صفات اشاره به نعم و یا طبقات بهشت دارد.
اولین صفت جنت‌النعیم است که قرآن‌کریم در این خصوص می‌فرماید: « فَرَوْحٌ وَرَیْحَانٌ وَجَنَّهُ نَعِیمٍ / [در] آسایش و راحت و بهشت پر نعمت [خواهد بود] (سوره واقعه، آیه ۸۹)» پیرامون این آیه روایتی بیان شده که می‌گوید: روح و ریحان اشاره به قبر دارد و منظور از جنت نعیم آخرت است.
البته کلمه «نعیم» در آیات دیگر قرآن نیز آمده است به طور نمونه در آیه « إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ / براستى نیکوکاران در نعیم [الهى] خواهند بود(سوره انفطار، آیه ۱۳)» همچنین « … وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ / … و آنان را به بوستانهاى پر نعمت درمى‏آوردیم(سوره مائده، آیه ۶۵)» و موارد بسیار دیگری که در قرآن بیان شده است و که نشان از نعمت وسیع و کثیر دارد.

ساکنین بهشت، ساکنین همیشگی‌آنند
جنات عدن دومین صفت بهشت به معنای جاودانی و خلود است. قرآن‌کریم در این خصوص می‌فرماید: « جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالمَلاَئِکَهُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن کُلِّ بَابٍ/ [همان] بهشتهاى عدن که آنان با پدرانشان و همسرانشان و فرزندانشان که درستکارند در آن داخل مى‏شوند و فرشتگان از هر درى بر آنان درمى‏آیند(سوره رعد، آیه ۲۳)» و « أُوْلَئِکَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ … / آنانند که بهشتهاى عدن به ایشان اختصاص دارد … (سوره کهف، آیه ۳۱)».
عدن در لغت به معنی جاودان و خلود است و کسی که به بهشت وارد شود هرگز از آن خارج نمی‌شود.
تفاوت بهشت و جهنم در این است که ممکن است کسی وارد جهنم شود اما در آن جاویدان نباشد مگر کسانی که سران کفر، ضلالت و نفاق هستند و بقیه افراد در جهنم به میزانی که طهارت ندارند در جهنم تطهیر می‌شوند و به بهشت وارد می‌شوند. اما در بهشت اینگونه است که کسانی که در بهشت ساکن می‌شوند جاودانه و همیشگی است حتی نمی‌توانند از طبقه‌ای به طبقه دیگر بروند. در روایتی از پیامبر(ص) آمده که تنها از یک راه می‌شود در طبقات بهشت بالا رفت و آن هم قرائت قرآن است و می‌فرماید: « تعداد درجات بهشت به تعداد آیه هاى قرآن است، هنگامى که اهل قرآن وارد بهشت شود به او گفته مى شود قرآن بخوان و بالا برو، براى هر آیه اى درجه اى است، بنابراین بالاترین درجه از آنِ حافظان قرآن است»
برخی از علما به دلیل جاودانه بودن بهشت و اینکه نمی‌توان از آن خارج شد، معتقدند که مقصود از آن بهشتی که در داستان حضرت آدم(ع) بیان شده این بهشت عدن نبوده و کلمه جنت در آن داستان به معنای لغوی آن بوده و بهشت عدن (جاودان) گرچه آماده و مهیا شده اما برای بعد از برپایی قیامت است. البته در حال حاضر بهشت برزخی وجود دارد که مومنین پس از مرگ در آنجا مستقر می‌شوند.
صاحب کتاب ترجمه و تحقیق مفردات قرآن، جلد ۲، صفحه ۵۶۶ جنات عدن را اینگونه ترجمه کرده که مقصود  بهشت استقرار و آرامش و ثبات است. همچنین در المیزان نیز در این خصوص آمده؛ بهشت خلود، بهشتی که استقرار دارد.

جنت‌الماوی مسکنی ابدی برای مومنان
جنت‌المأوی یکی دیگر از صفت‌های بهشت است. مأوا به معنی اقامتگاه دائمی، دوام و استقرار است.
قرآن‌کریم در این خصوص می‌فرماید: « عِندَهَا جَنَّهُ الْمَأْوَى/ در همان جا که جنه‏الماوى است(سوره نجم، آیه ۱۵)» در سوره سجده نیز به صورت جمع آمده است و می‌فرماید: « أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ / اما کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند به [پاداش] آنچه انجام مى‏دادند در باغهایى که در آن جایگزین مى‏شوند پذیرایى مى‏گردند(سوره سجده، آیه ۱۹)»
علامه طباطبائی در المیزان درمورد آن می‌گوید: مکانی که انسان در آن منزل و آن را مسکن خود برای همیشه قرار دهد.
چهارمین صفت دارالسلام است که جزء اسامی نیز محسوب می‌شود و به معنی امن و امان و محل امن آمده.

عیش در بهشت حقیقی و گوارا
جنت‌الخلد پنجمین صفت بهشت است در اینجا مبحث خلود مطرح می‌شود. خداوند متعال نیز در قرآن کریم می‌فرماید: « قُلْ أَذَلِکَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّهُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ کَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِیرًا/ بگو آیا این [عقوبت] بهتر است‏یا بهشت جاویدان که به پرهیزگاران وعده داده شده است که پاداش و سرانجام آنان است(سوره فرقان، آیه ۱۵)»
این نکته حائز اهمیت است که خداوند متعال با القاب مختلف وگوناگون مانند؛ خلد، عدن و … بر دوام بهشت تاکید دارد و تا انسان با مقایسه مدت زندگی دنیا و آخرت به این نتیجه برسد که بهشت جاودان بهتر است یا زندگی چندروزه ، چند ساله در این دنیا که با گناه و لذت و شهوت سپری شود.
آخرین صفت جنت عالیه است به معنی بهشت عالی و والا مقام و در سوره‌های حاقه و غاشیه آمده است؛ « فِی جَنَّهٍ عَالِیَهٍ / در بهشت برین‏اند(سوره غاشیه، آیه ۱۰)»
المیزان؛ مراد از عالی بودن بهشت را، ارتفاع درجات و شرافت و جلالت قدر و گوارایی عیش آن می‌داند. عیش در بهشت حقیقتا گوارا، لذتهایش بدون درد، شادیهایش بدون غم و حیات در آن  بدون مرض و آفت است. هر آنچه که از آفات اشاره شد در دنیا است ودر بهشت از آن اثری نیست.
آنچه بیان شد از مهمترین صفات بهشت است که در قرآن به آن اشاره شده است.

 منبع: حسینیه مجازی روضه الشهداء