صد و سومین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / حبط و تکفیر ۲

ما عادت کرده‌ایم که در هنگام عبادت حال خوشی پیدا کنیم و اشکی بریزیم و آن را توبه بدانیم؛ اینکه مدام در حال توبه کردن و گناه باشیم باعث می‌شود تا توبه برای ما تبدیل به یک واژه «دم‌دست» شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدالله رب العالمین، اَلحَمدُلله الاوَّل بلا اول کان قبله و الاخر بلا اخر یکون بعدَهُ الذی بعد فلا یرى وقرب فشهد النجوى تبارک وتعالى ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد المصطفی الامجد حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد(ص) وعلی اهل بیت الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعنه الدائم علی معاندیهم و مخالفیهم الی قیام یوم الدین آمین رب العالمین.

بحث احباط و تکفیر را در سری سلسله درس‌های عقاید امامیه مطرح کردیم. حبط از مباحث معاد است؛ حبط به معنی این است که با انجام یک عمل ناپسند اعمال خوب نابود می‌شود از طرف دیگر انسان کاری را انجام می‌دهد که کفاره گناهان گذشته می‌شود.

عوامل تکفیر عبارتند از؛

ایمان و اسلام

ایمان و اسلام از عوامل تکفیر است وقتی کسی مومن و مسلمان شود و وارد حیطه اسلام و ایمان می‌شود تمام آنچه که در گذشته انجام داده است را خدا می‌بخشد. در روایات آمده است که «الاسلام یجب ما قبله / اسلام پیش از خود را قطع می‌کند.»
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذی نَزَّلَ عَلی‏ رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیداً / ای کسانی که ایمان آورده اید! به خدا و پیامبرش ، و کتابی که بر او نازل کرده ، و کتب ( آسمانی ) که پیش از این فرستاده است ، ایمان ( واقعی) بیاورید کسی که خدا و فرشتگان او و کتابها و پیامبرانش و روز واپسین را انکار کند ، در گمراهی دور و درازی افتاده است. (سوره نساء، آیه ۱۳۶)»  با توجه به این آیه ایمان مراتب مختلفی دارد و هر چه فرد این مراتب را طی کند و بالاتر رود این افزوده شدن ایمان باعث تکفیر اعمال بد او می‌شود.
در روایت آمده است که پیامبر بر بالین جوان یهودی آمد. جوان یهودی با گفتن شهادتین مسلمان شد و در همان حال از دنیا رفت پیامبر(ص) از پدر و مادر این جوان اجازه گرفت تا او را در قبرستان مسلمانان دفن کنند چرا که این فرد مسلمان است و تمام گناهان گذشته او به واسطه اسلام آوردنش از بین رفته است.
ممکن است این سوال برای برخی ایجاد شود که مگر می‌شود یک فرد که اعمال خود را به جا آورده با اما و اگر وارد بهشت شود اما یک فرد به محض اینکه مسلمان شد بدون اینکه هیچ عملی را انجام داده باشد، گناهانش تمام و کمال بخشیده و وارد بهشت شود؟ آیا این با عدالت خدا مطابق است؟
در پاسخ باید گفت فردی که مسلمان می‌شود عمری را براساس اعتقادات یک دین زندگی کرده است و همه آن‌ها را نادیده بگیرد و وارد یک دین جدید با دنیایی جدید شود. این عمل بسیار سخت است.
از طرف دیگر بهشت درجات دارد اولیاء خدا درجات دارد و بهشتیان نیز درجات دارند ممکن است فردی به محض اینکه ایمان بیاورد و سپس فوت کند وارد بهشت شود اما قطعا درجه او با کسی که عمری را به تحجد گذرانده فرق دارد.
خداوند در قرآن کریم در این باره می‌فرماید: « وَ لِکُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ ما رَبُّکَ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ / هر یک از اینها درجات و مراتبى بر طبق اعمال خود در آنجا دارند و پروردگارت هیچ گاه از اعمال آنها غافل نیست، بلکه همه را مى‏داند و به هر کس آنچه لایق است مى‏دهد.(سوره نساء، آیه۱۳۲)» درجه هر کس براساس میزان عمل اوست.
این آیه بسیار مهم است و باید در آن بسیار اندیشید چراکه برخی از مردم (هیاتی‌ها) گمان می‌کنند همین که بر مصائب سید‌الشهدا گریه کنند کفایت می‌کند اما در حقیقت اینگونه نیست درست است که گریه هم نوعی عمل است اما متاسفانه نگاهی در شیعه در حال شکل گرفتن است و محبت را کافی می‌داند. محبت لازم است اما قطعا کافی نیست.
این یکی از راه‌های نفوذ شیطان به در بدنه محبین است و با نهایت تاسف برخی‌ها در سخنرانی‌ها به گونه‌ای بیان می‌کنند که مستمع برداشت می‌کند؛ محبت کافی است و نیازی به خواندن نماز شب و انجام اعمال نیست و خیلی از اعمالی را که اهل بیت‌(ع) انجام می‌دادند محبین آن‌ها انجام نمی‌دهند. لذا مضمون یکی از روایات معصومین این است که اگر خدا از امام معصوم عمل می‌خواهد اما از محب او نخواهد پس شیعه نزد خدا محبوب‌تر است تا امام معصوم!!

شهادت و کشته‌شدن در راه خدا
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:‌«فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ وَأُوذُوا فِی سَبِیلِی وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ / پس پروردگارشان دعاى آنان را اجابت کرد [و فرمود که] من عمل هیچ صاحب عملى از شما را از مرد یا زن که همه از یکدیگرید تباه نمى ‏کنم پس کسانى که هجرت کرده و از خانه ‏هاى خود رانده شده و در راه من آزار دیده و جنگیده و کشته شده‏ اند بدیهایشان را از آنان مى‏ زدایم و آنان را در باغهایى که از زیر [درختان] آن نهرها روان است درمى ‏آورم [این] پاداشى است از جانب خدا و پاداش نیکو نزد خداست (سوره آل‌عمران، آیه ۱۹۵)»
در روایتی از امام صادق(ع) درباره شهداء آمده است؛ اول قطره من دمٍ شهید کفاره لذنوب الی الدین فانه کفارته قضائه / اولین قطره خون شهید که بر زمین ریخته می‌شود کفاره گناهان اوست مگر دین که بجا آوردن و پس دادن آن کفاره آن است.
رسول خدا(ص) فرمود: «من مات و علیه دینٌ اخذ من حسانته یوم‌القیامه / کسی که دینی بر گردن اوست روز قیامت از حسناتش می‌گیرند».

توبه
بهترین کفاره گناهان توبه است که همه گناهان را دفع می‌کند
قرآن کریم درباره توبه می‌فرماید: «إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا / مگر کسى که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند پس خداوند بدیهایشان را به نیکیها تبدیل مى ‏کند و خدا همواره آمرزنده مهربان است (سوره فرقان، آیه ۷۰)»
امیرالمومنین(ع) درباره توبه می‌فرماید: گوشت بدن را که با مال حرام روئیده باید با رنج عبادت از بین ببرد و دوباره گوشت بروید.
اشک ملاک توبه نیست و توبه واقعی توبه‌‌ای است که از همه گناهان دوری کند و عمل صالح نیز در کنار آن انجام دهد. اظهار ندامت ابتدایی‌ترین مرحله توبه است. گاهی اوقات سطح توبه در جامعه به قدری پایین می‌آید که فکر می‌کنیم اشکی که از روی احساس جاری می‌شود توبه است.
در روایات آمده است؛ «وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یَزِدْ فِی الْعِبَادَهِ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ / کسی که توبه می‌کند ولی عبادتش زیاد نمی‌شود توبه واقعی انجام نداده است» نشانه توبه این است که عبادت انسان زیاد شود.
«وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ لِبَاسَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ / کسی که توبه می‌کند ولی لباسش تغییر نمی‌کندتوبه واقعی انجام نداده است یعنی توبه در ظاهر انسان تغیرر ایجاد می‌کند. لباس سمبل است و به معنی روش زندگی است و کسی که توبه می‌کند باید روش زندگی خود را نیز تغییر دهد.
«وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ رُفَقَاءَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ / کسی که توبه می‌کند ولی رفقای نااهل خود را عوض نمی‌کند توبه واقعی نکرده است.» همه زندگی حتی رفقا و دوستان انسان نیز باید تغییر کند.
«وَ مَنْ تَابَ وَ لَمْ یُغَیِّرْ خُلُقَهُ وَ نِیَّتَهُ فَلَیْسَ بِتَائِبٍ / هرکس توبه کند ولی اخلاق و نیاتش عوض نشود توبه واقعی نکرده است.» همه چیز انسان باید با توبه تغییر کند.
ما عادت کرده‌ایم که در هنگام عبادت حال خوشی پیدا کنیم و اشکی بریزیم و آن را توبه بدانیم درحالی‌که بسیاری از علما این را سنت استدراج خدا می‌دانند به این معنی که فرد عمری گمان می‌کند اعمال خوب انجام می‌دهد قرآن کریم در این رابطه می‌فرماید: «الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعًا / [آنان] کسانى‏ اند که کوشش‏شان در زندگى دنیا به هدر رفته و خود مى ‏پندارند که کار خوب انجام مى‏ دهند(سوره کهف، آیه ۱۰۴)»
در روایات آمده است که گریه بر امام حسین(ع) گناهان را می‌آمرزد این روایات صحیح است اما برای توبه کفایت نمی‌کند.
امام رضا(ع) می‌فرماید: کسی که توبه می‌کند و پس از آن دوباره گناه می‌کند گویی خدا را مسخره کرده است.
اینکه مدام در حال توبه کردن و گناه باشیم باعث می‌شود تا توبه برای ما تبدیل به یک واژه «دم‌دست» شود.

منبع: حسینیه مجازی روضه الشهداء