متن کلمات قصار نهج البلاغه//شماره ۱۵

کلمات قصار نهج البلاغه ۱۵

جناب آقای دکتر محمدی فام
جلسه پانزدهم، مورخ ۹۷/۳/۱۶

متن:

وَ قَالَ ( علیه السلام ) : مَا کُلُّ مَفْتُونٍ یُعَاتَبُ .

——————-

و درود خدا بر او فرمود: هر فریب خورده ای را نمی شود سرزنش کرد.

——————-

Amir al-Mu’minin, peace be upon him, said : Every mischief monger cannot

even be reproved.

——————-

 شرح جملات قصار نهج‌البلاغه ۱۵

وَ قَالَ (علیه السلام): مَا کُلُّ مَفْتُونٍ یُعَاتَبُ.
هر شخص گرفتارى را نمى‌توان سرزنش کرد (چه بسا بى‌تقصیر باشد).

الْمَفْتُون: هم به کسی می‌گویند که گرفتار است و هم کسی که مورد آزمایش قرار گرفته و هم به کسی می‌گویند که فریب خورده. در فتنه افتاده، به فتنه گرفتار شده.
هرکسی گرفتار شد شایسته سرزنش نیست، زیرا مشکلاتی که برای افراد پیش می‌آید منشأهای گوناگونی دارد. برای مثال:
گاه نتیجه مستقیم اعمال انسان است که بر اثر ندانم کارى‌ها، سستى‌ها، تنبلى‌ها و … دامان او را گرفته است. چنین شخصى درخور سرزنش است؛
ولى گاه مى‌شود که این مشکلات کفاره گناهان انسان است و خداوند مى‌خواهد او را به این وسیله در دنیا پاک کند. چنین کسى سزاوار ملامت نیست؛
و گاه سرچشمه آن آزمایش‌هاى الهى است که خدا مى‌خواهد با آن مشکل و گرفتارى بنده خود را پرورش دهد. در اینجا نیز جاى سرزنش نیست؛
بنابراین همه گرفتاران را نمى‌توان سرزنش کرد و حتى در آنجایى که انسان خود سرچشمه آن گرفتارى باشد باز باید تشخیص داد که جاهل قاصر است یا مقصر، تنها اگر مقصر باشد در خور سرزنش است.

در روایات ما سرزنش کردن مضموم و ناپسند است.
در همین رابطه امام صادق (ع) به عاقبتی بسیار سخت اشاره کرده و فرمود: «مَن عَیَّرَ مُؤمِنا بِذَنبٍ لَم یَمُت حَتّی یَرتَکِبَهُ؛ کسى که مؤمنى را براى گناهى سرزنش کند، نمیرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود» (میزان الحکمه، ح ۱۴۸۵۴)
نوع عمل و گناه را می‌توان محکوم کرد ولی نباید شخص را سرزنش کرد، چه بسا اگر ما در شرایط او قرار داشتیم همان کار یا بدتر از آن را انجام می‌دادیم.
پیامبر خدا (ص) هم درباره مزمت ملامت دیگران می‌فرمایند: «مَن أذاعَ فاحِشَهً کانَ کمُبتَدِئها، و مَن عَیَّرَ مُؤمِنا بِشَیءٍ لَم یَمُتْ حَتّى یَرکَبَهُ؛ هر کس زشت‌کارى و گناهى را فاش کند، مانند کسى است که آن را انجام داده است و هر که مؤمنى را به چیزى سرزنش کند، نمیرد تا خود مرتکب آن شود.
در جای دیگر می‌فرمایند: «گناه براى غیر گناه‌کار نیز شوم است، اگر گنه‌کار را سرزنش کند به آن مبتلا مى‌شود، اگر از او غیبت کند گنه‌کار شود و اگر به گناه او راضى باشد، شریک وى است.» (نهج‌الفصاحه، ح ۱۶۲۳)
از این روایات چنین برداشت می‌شود که باید بسیار مراقبت کرد و به گناه دیگران کاری نداشت.
پیامبر خدا (ص) ـ در پاسخ به درخواست عربى بیابان‌گرد که از آن حضرت خواهش کرد او را اندرزى دهد ـ فرمود: «عَلَیکَ بِتَقوَى اللّه ِ فإنِ امرُؤٌ عَیَّرَکَ بِشَیءٍ یَعلَمُهُ فیکَ فَلا تُعَیِّرْهُ بِشَیءٍ تَعلَمُهُ فیهِ؛ یَکُنْ وَبالُهُ عَلَیهِ و أجرُهُ لَکَ؛ از خدا بترس و اگر کسى عیبى در تو دانست و به واسطه آن سرزنشت کرد، تو به واسطه عیبى که از او مى‌دانى سرزنشش مکن تا در نتیجه، گناه این کار به گردن او باشد و پاداشش از آنِ تو.»