آداب و اسرار دعا ۶
از دیگر اوقات استجابت دعا شبهای احیا است، مانند شب اول ماه رجب که امیرالمومنین (ع) بسیار به احیای آن اهمیت میدادند. شب نیمه شعبان، شب عید قربان، شب عید فطر
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا و َمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ. رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد و المصعد امجد ابی القاسم محمد (ص) و آله الطیبین الطاهرین المعصومین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعن علی اعدائهم الی یوم الدین.
در روایات ما زمانهایی معرفی شدهاند که حضور در آنجا باعث میشود دعا زودتر به اجابت برسد.
امام صادق- علیه السّلام- فرمود: «ما طلعت الشّمس بیوم افضل من یوم الجمعه، و انّ کلام الطّیر فیه اذا لقى بعضها بعضا: سلام سلام، یوم صالح / خورشید بر روزى برتر از روز جمعه طلوع نکرد، وقتى پرندگان آسمان در این روز یک دیگر را ملاقات مىکنند، بر هم سلام مىفرستند و مىگویند: روز خوبى است!». (خدا انشاله به ما هم گوش شنوا دهد ما هم صدای پرندگان را بشنویم).
از امام باقر- علیه السّلام- روایت شده است که فرمود: «اذا اردت ان تتصدّق بشیء قبل الجمعه فأخّره الى یوم الجمعه/ اگر قبل از روز جمعه خواستى صدقهاى بدهى، آن را تا روز جمعه به تأخیر بینداز».
همچنین نیز ایشان در روایت دیگر میفرمایند:
«انّ اللَّه تعالى لینادى کلّ لیله جمعه من فوق عرشه من اوّل اللیل الى اخره: ألا عبد مؤمن یدعونى لدینه أو دنیاه قبل طلوع الفجر فاجیبه؟ الا عبد مؤمن یتوب إلىّ من ذنوبه قبل طلوع الفجر فاتوب الیه؟ الا عبد مؤمن قد قتر علیه رزقه فیسألنى الزّیاده فی رزقه قبل طلوع الفجر فازیده و اوسّع علیه؟ الا عبد مؤمن سقیم فیسألنى ان اشفیه قبل طلوع الفجر فاعافیه؟ الا عبد مؤمن محبوس مغموم فیسألنى أن اطلقه من سجنه فأخلّى سربه؟ الا عبد مؤمن مظلوم یسألنى ان اخذ بضلامته قبل طلوع الفجر فانتصر له و اخذ له بضلامته؟ قال: فلا یزال ینادى بهذا حتّى یطلع الفجر / ذات اقدس الهى هر شب جمعه از اول تا آخر شب این گونه ندا مىدهد: – آیا بنده مؤمنى نیست که تا قبل از صبح مرا براى دین یا دنیایش بخواند تا من اجابتش کنم؟ – آیا بنده مؤمنین نیست که تا قبل از صبح از گناهانش توبه کند و برگردد و من نیز رحمت و مغفرتم را برگردانم؟ – آیا بنده مؤمنى نیست که روزیش تنگ شده باشد و تا قبل از فجر، از من بخواهد آن را زیاد کنم و من هم حاجتش را برآورده روزیش را زیاد و وسیع گردانم؟ – آیا بنده مؤمن مریضى نیست که تا قبل از طلوع فجر از من بخواهد که شفایش بدهم و من هم او را عافیت و تندرستى عطا نمایم؟ – آیا بنده زندانى گرفتارى نیست که از من بخواهد از زندان آزادش کنم و من نیز آزادش گردانم؟ – آیا بنده مؤمن مظلومى نیست که تا قبل از صبح از من بخواهد حقش را از ظالم بستانم و من نیز او را یارى کرده حقش را برگردانم؟ آنگاه حضرت فرمود: همین طور ذات اقدس الهى ندا مىدهد تا صبح شود».
شب جمعه خدا خودش به دنبال بندگانش میآید و خوشحال بحال کسی که از این فرصت استفاده کند.
در روایات زیادی هم در اهمیت شب جمعه داریم مخصوصا سحر شب جمعه و همچنین در روایت داریم که وقتی برادران حضرت یوسف (ع) از پدرشان خواستند که آنها را ببخشد و برای ایشان دعا کند که حضرت فرمود: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی / بزودى برایتان از پروردگارم تقاضاى مغفرت خواهم کرد۰سوره یوسف، آیه ۹۸)».
در تفسیر همین آیه از امام صادق- علیه السّلام- روایت شده است که حضرت فرمود: «اخّره الى السّحر من لیله الجمعه / حضرت یعقوب- علیه السّلام- این استغفار را تا سحرگاه شب جمعه به تأخیر انداخت».
و از این روایت مشخص میشود که سحر شب جمعه از اوقاتی است که دعا به اجابت نزدیک و خوب است که مهمترین حاجاتمان را در اوقات مهمتری از خداوند طلب کنیم.
روایات دیگری نیز درخصوص روز جمعه وارد است که ما به دلیل کمبود وقت از آنها صرف نظر میکنیم و فقط به دو نمونه دیگر اشاره میکنیم؛
از دیگر اوقاتی که دعا مستجاب میشود زمانی است که خطیب جمعه از خطبه خارج شده و فرصتی است تا صفوف مرتب شود آن زمان نیز موقع استجابت دعاست.
از دیگر زمانهایی که در روز جمعه دعا مستجاب میشود؛ غروب جمعه است و در مفاتیح نیز دعاهای بسیاری برای این زمان آمده است.
لذا در روایت داریم که از ظهر تا غروب جمعه را مومن باید مراقبت کند.
دومین ساعتی که دعا در آن مستجاب است روز چهارشنبه بین نماز ظهر و عصر است.
«جابر بن عبد اللَّه انصارى (ره)» این گونه روایت کرده است که:
در جنگ احزاب (خندق) وجود مقدّس رسول اللَّه- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- روزهاى دوشنبه و سه شنبه علیه کفار دعا کرد و روز چهارشنبه بین ظهر و عصر مستجاب گردید که در نتیجه آن، خوشحالى در چهره حضرت نمودار شد، من هم هرگاه مشکلى برایم پیش آمد و در این وقت دعا کردم، دعایم مستجاب و مشکلم برطرف گردید».
وقت نماز عشا از دیگر اوقاتی است که در آن دعا مستجاب میشود؛
از رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- روایت است که فرمود: «من کان له حاجه فلیطلبها فی العشاء الآخره فانّها لم یعطها احد من الامم قبلکم / هر یک از شما حاجتى دارد آن را به هنگام نماز عشا طلب کند، زیرا این (مخصوص شماست و) به امتهاى پیش از شما داده نشده است.»
یعنی امتهای قبلی این ساعت عبادتی نداشتهاند.
از دیگر اوقات؛ یک ششم اول از نیمه شب، یعنی از اذان مغرب تا اذان صبح را نصف میکنید میشود نیمه شب و یک ششم اول از نیمه دوم شب است که روایاتی هم درباره آن بیان شده است. چرا که اکثر مردم در این موقع خواب هستند و ابن فهد حلی این زمان را مناسب میداند برای دعا و روایتی از امام صادق در این باره بیان میکند؛ و ایشان میفرمایند:
«انّ فی اللیل ساعه ما یوافق فیها عبد مؤمن یصلّى و یدعو اللَّه فیها الّا استجاب له قلت: اصلحک اللَّه و اىّ ساعه من اللیل هى؟ قال: اذا مضى نصف اللیل و بقى السّدس الاوّل من اوّل النّصف / در شب، ساعتى است که اگر بنده مؤمنى آن را درک کرده، در آن نماز بگزارد و خدا را بخواند حتما اجابت خواهد شد. گفتم: خداى توفیقت دهد، آن ساعت کدام است؟ فرمود: بعد از رفتن نصف شب، یک ششم اوّل از نیمه دوم آن».
از همه این اوقات بالاتر و برتر یک سوم آخر شب است، یعنی از اول تا آخر شب را به سه قسمت تقسیم میکنیم و یک سوم آخر شب که به تعبیر دینی همان سحر است بهترین موقع برای دعاست.
وجود مبارک رسول اللَّه- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- فرمود:
«اذا کان آخر اللیل یقول اللَّه سبحانه و تعالى: هل من داع فاجیبه؟ هل من سائل فاعطیه سؤله؟ هل من مستغفر فاغفر له؟ هل من تائب فاتوب علیه؟».
یعنى: «ذات اقدس الهى، آخر هر شب این چنین مىگوید: آیا دعاکنندهاى هست تا من او را اجابت کنم؟ – آیا درخواستکنندهاى هست تا خواستهاش را عطا کنم؟ – آیا آمرزش خواهى هست تا او را بیامرزم؟ – آیا بنده توبه کارى هست تا توبهاش را بپذیریم؟».
در روایت دیگری از امام رضا (ع) آمده است؛
«ابراهیم بن ابى محمود» مىگوید به امام رضا- علیه السّلام- عرض کردم: مردم مىگویند رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- فرمود: خداوند متعال هر شب به آسمان دنیا مىآید، نظر شما در این رابطه چیست؟ فرمود:
«لعن اللَّه المحرّفین الکلم عن مواضعه، و اللَّه ما قال رسول اللَّه کذلک انّما قال- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم-: إنّ اللَّه تبارک و تعالى ینزّل ملکا الى السّماء الدّنیا کلّ لیله فی الثّلث الاخیر و لیله الجمعه من اوّل اللیل فیأمره فینادى: هل من سائل فاعطیه سؤله؟ هل من تائب فاتوب علیه؟ هل من مستغفر فاغفر له؟ یا طالب الخیر اقبل، یا طالب الشّرّ اقصر، فلا یزال ینادى بها حتّى یطلع الفجر فاذا طلع عاد الى محلّه من ملکوت السّماء، حدّثنى بذلک ابى عن جدّى عن آبائه عن رسول اللَّه- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم-»
«خدا لعنت کند کسانى را که سخنان را تحریف مىکنند، به خدا قسم! رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- این گونه (که مىگویند) نگفت بلکه فرمود: خداوند تبارک و تعالى در یک سوم آخر هر شب و در شب جمعه از ابتداى آن فرشتهاى را به آسمان دنیا مىفرستد و این چنین ندا مىدهد: – آیا درخواستکنندهاى هست تا خواستهاش را بدهم؟ – آیا توبهکنندهاى هست تا توبهاش را بپذیرم؟ – آیا استغفارکنندهاى هست تا او را ببخشم؟ – اى طالب خیر! بیا و اى طالب شرّ! دست بردار…
همین طور ندا مىدهد تا صبح شود، در این هنگام آن فرشته به جایگاه اولش در ملکوت آسمان باز مىگردد. این سخن را پدرم از پدرش از پدرانش از رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- نقل فرمودند».
همچنین در رابطه با نماز شب و تحجد و شب زنده داری روایات بسیاری را ابن فهد بیان میکند که ما به یکی از آنها اشاره میکنیم؛
حضرت صادق (ع) میفرمایند: «لا تعطوا العین حظّها فانّها اقلّ شیء شکرا / نگذار چشم بهره کاملى (از خواب) ببرد، چون کمترین شکرگزارى را او دارد».
قرآن کریم هم میفرمایند: «قُمِ الَّیْلَ إِلا قَلِیلاً / شب را برخیز مگر قسمت کمی از آن (سوره مزمل، آیه ۲)»
که البته این بیشتر در حالات پیامبر (ص) و ائمه (ع) و علما دیده میشود.
و نیز از وجود مقدس رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- روایت شده که فرمود:
۷۹- «اذا قام العبد من لذیذ مضجعه و النّعاس فی عینیه لیرضى ربّه عزّ و جلّ لصلاه لیله باهى اللَّه به ملائکته فقال: اما ترون عبدى هذا؟ قد قام من مضجعه الى صلاه لم افرضها علیه اشهدوا انّى قد غفرت له / وقتى بنده حق از خوابگاهش بر مىخیزد تا خداوند متعال را با نماز شبش خشنود سازد در حالى که چرت، چشمانش را فرا گرفته، در این حال، ذات اقدس الهى به ملائکهاش مباهات کرده مىفرماید: آیا این بنده مرا مىبینید که از خوابگاهش برخاسته تا نمازى را بگزارد که آن را بر او واجب نکردهام! پس شاهد باشید که او را بخشیدم».
از دیگر زمانهایی که دعا مورد استجابت است شب قدر است که روایات بسیاری درباره آن آمده است و در شبهای قدر بیان خواهیم کرد.
از دیگر اوقات استجابت دعا شبهای احیا است، مانند شب اول ماه رجب که امیرالمومنین (ع) بسیار به احیای آن اهمیت میدادند. شب نیمه شعبان، شب عید قربان، شب عید فطر
روز عرفه از دیگر زمانهایی است که دعا در آن مستجاب است. شیخ عباس قمی در مورد فضیلت ۱۰ روز اول ماه ذیحجه میگوید روزه این ۹ روز اول ثواب بسیار دارد اما اگر کسی در روز نهم یا عرفه اگر روزه باعث کسالت شما میشود روزه را افطار کنید تا بتوانید از دعای عصر عرفه بهره لازم را ببرید. خواندن دعای عرفه اینقدر موضوعیت دارد
هنگام وزش باد و طوفان، اذان ظهر، نزول باران، ریزش اولین قطره خون شهید، دعا مستجاب است.
از امام صادق (ع) روایت شده است؛
«اذا زالت الشّمس فتحت ابواب السّماء و ابواب الجنان و قضیت الحوائج العظام / وقتى زوال آفتاب (ظهر شرعى) فرا رسید، درهاى آسمان و درهاى بهشت گشوده خواهد شد و حاجتهاى بزرگ بر آورده خواهد گردید».
و نیز از امام باقر (ع) در باره بین الطلوعین که یکی دیگر از اوقات استجابت دعاست روایت شده است که ایشان میفرمایند: ««انّ اللَّه عزّ و جلّ یجیب من عباده کلّ دعّاء، فعلیکم بالدّعاء فی السّحر الى طلوع الشّمس فانّها ساعه تفتح فیها أبواب السّماء، و تقسّم فیها الارزاق، و تقضى فیها الحوائج العظام / خداوند متعال از بین بندگانش آنکه بیشتر اهل دعاست را اجابت مىکند پس دعا کنید در سحرها تا طلوع آفتاب، چون درهاى بهشت در این هنگام باز مىشوند، روزىها در این زمان تقسیم مىگردند و حاجتهاى بزرگ در این وقت برآورده مىشوند».
لذا مومنین ساعاتی قبل از نماز صبح بیدار میشوند تا بین الطلوعین را درک کنند.
ماه مبارک رمضان نیز از اوقاتی است که دعا در آن مستجاب است.
پیامبر (ص) درباره ماه مبارک رمضان فرمایند: «دعاکم فیه مستجاب»
البته یک سری اوقات است که مانند بعد از نماز که دعا در آن مستجاب است اما ابن فهد آن را در کارهای مربوط به استجابت دعا آورده است که انشاله بیان خواهد شد.
