مختصری پیرامون «رجعت»
حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمودند: از ما نیست کسى که به رجعت ایمان نداشته باشد. (بحارالانوار،ج ۵۳، ص۹۲، ح۱۵) «روزهای الهی سه تاست: روزی که قائم [آل محمد(ص)] قیام خواهد کرد، روز رجعت و روز قیامت» (بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۶۳ – معانی الاخبار، ص ۳۶۶)
تعریف لغوی رجعت :
رجعت در لغت از « ر ج ع » به معنای «بازگشت » بوده و در حالت مصدری است و «برگشتن» یا «بازگشت» معنا میشود . البته الفاظ مختلفی برای بیان اصل اعتقادی رجعت در قرآن مجید و روایات اسلامی به کار رفته است، مانند: رجعت، ایاب، کرّه، ردّ، حشر که همه در معنای بازگشت مشترکند ولی در میان همه این الفاظ، لفظ رجعت مشهورتر است. رجعت مصدر مرّه(برای بیان وقوع یکبار فعل به کار می‌رود) است و بیانگر «یکبار بازگشت» است، چنانچه در لسان العرب، ج ۸، ص ۱۱۴ آمده است: «رجعت مصدر مرّه از ماده رجوع است».
تعریف اصطلاحی رجعت :
رجعت از عقائد معروف شیعه است و تفسیرش در یک عبارت کوتاه چنین است : بعد از ظهور مهدى (علیه السلام) و در آستانه رستاخیز گروهى از مؤمنان خالص و کفار و طاغیان بسیار شرور به این جهان بازمى گردند ، گروه اول مدارجى از کمال را طى مى کنند ، و گروه دوم کیفرهاى شدیدى مى بینند .
شیخ مفید در معنای اصطلاحی رجعت تعریفی را ارائه کرده که گویای معنای واقعی رجعت بوده و دارای نواقص دیگر تعریف‌ها نیست. ایشان در تبیین معنای اصطلاحی (کلامی) رجعت چنین می‌نویسد: « خداوند گروهی از اموات را به همان صورتی که در گذشته بودند، به دنیا برمی‌گرداند، و گروهی را عزیز و گروهی دیگر را ذلیل می‌کند و اهل حق را بر اهل باطل غلبه و نصرت داده، مظلومان را بر ظالمان و ستمگران غلبه می‌دهد، این واقعه هنگام ظهور مهدی آل محمد، علیهم‌السلام، رخ خواهد داد.»
به عبارت دیگر رجعت در اصطلاح به بازگشت گروهی از مردگان به این جهان همزمان با قیام جهانی حضرت مهدی علیه السلام گفته می شود ، و طبعاً بازگشت این گروه قبل از فرا رسیدن رستاخیز خواهد بود . روی این اصل گاهی از رجعت در شمار رویدادهای قبل از قیامت یاد می شود و گاهی در زمره حوادث مربوط به ظهور حضرت مهدی منتظر(عج) ذکر می شود . ولی باید دانست که مساله رجعت از دیدگاه شیعه رویدادی است مستقل از دو موضوع یاد شده ( قیامت ـ و ظهور حضرت مهدی(عج) ) ، اگر چه بین هر سه موضوع پیوند زمانی برقرار است .
نظر علمای بزرگ شیعه درباره رجعت :
مرحوم «سید مرتضی» که از بزرگان شیعه است چنین می‌گوید: « خداوند متعال بعد از ظهور حضرت مهدی، گروهی از کسانی را که قبلاً از دنیا رفته‌اند به این جهان باز می‌گرداند تا در ثواب و افتخار یاری او و مشاهده حکومت حق بر سراسر جهان شرکت جویند و نیز گروهی از دشمنان سرسخت را باز می‌گرداند تا مهدی از آنها انتقام گیرد . »
محدث گرانقدر شیعی «شیخ حر عاملی» می نویسد : «مراد از رجعت در نزد ما همانا زندگی بعد از مرگ و پیش از قیامت است ، و همین معنی است که از لفظ رجعت به ذهن خطور می کند و دانشمندان بر آن تصریح کرده اند » .
فقیه ومتکلم توانای شیعی «شیخ مفید» می فرماید : «خداوند شماری از امت محمد ـصلی الله علیه و آله ـ را بعد از مرگشان و پیش از برپائی قیامت بر می انگیزد ، و این از اختصاصات مذهب آل محمد علیهم السلام می باشد و قرآن بر درستی آن گواهی می دهد ».
علامه مجلسی ـ قدس سره ـ پس از نقل روایات فراوان و ذکر اقوال بزرگان درباره رجعت می نویسد : «از دیدگاه ما (شیعیان ) رجعت به ( گروهی از ) مؤمنان راستین و کافران فرو رفته درگرداب کفر و الحاد اختصاص دارد و کسی غیر از این دو گروه به دنیا باز نخواهد گشت ».
آیات قرآن پیرامون رجعت :
۱ ) وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیهِمْ أَخْرَجْنَا لهَُمْ دَابَّهً مِّنَ الأَرْضِ تُکلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاس کانُوا بِئَایَتِنَا لا یُوقِنُونَ(نمل۸۲) : هنگامى که فرمان عذاب آنها رسد ( و در آستانه رستاخیز قرار گیرند ) جنبنده اى را از زمین براى آنها خارج مى کنیم که با آنها تکلم مى کند و مى گوید : مردم به آیات ما ایمان نمى آورند .
۲ ) وَ یَوْمَ نحْشرُ مِن کلِّ أُمَّه فَوْجاً مِّمَّن یُکَذِّب بِئَایَتِنَا فَهُمْ یُوزَعُونَ(نمل۸۳) : به خاطر بیاور روزى را که ما از هر امتى گروهى را از کسانى که آیات ما را تکذیب مى کردند محشور مى کنیم و آنها را نگه مى داریم تا به یکدگر ملحق شوند .
عده ای از بزرگان این آیه را اشاره به مساله رجعت و بازگشت گروهى از بدکاران و نیکوکاران به همین دنیا در آستانه رستاخیز مى دانند ، چرا که اگر اشاره به خود رستاخیز و قیامت باشد ، تعبیر به من کل امه فوجا ( از هر جمعیتى ، گروهى ) صحیح نیست ، زیرا در قیامت ، همه محشور مى شوند ، چنانکه قرآن در آیه ۴۷ سوره کهف مى گوید : ما آنها را محشور مى کنیم و احدى را ترک نخواهم گفت .
شیخ حر عاملی دراین باره می‌نویسد: دلالت این آیه بر حقانیت رجعت به قدری صریح و روشن است که اگر تفسیری هم از ائمه در این مورد نبود باز هم از آیه شریفه می‌توانستیم اثبات رجعت را استفاده کنیم . علامه طباطبایی نیز در المیزان، ج۱۵، این آیه را مبین اعتقاد به رجعت می‌داند و می‌گوید چون در آیه از حشر گروهی از انسانها سخن به میان آمده است بنابراین مربوط به حشر در قیامت نمی‌باشد.
۳ ) آیه دیگری که مبین رجعت است آیه ۵۵ سوره نور است: وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفهم فی‌الارض کما استخلف الذین من قبلهم. خدا به کسانی که از شما ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین (خود) قرار دهد، همانگونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود) قرار داد و آن دینی را که بر ایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند (تا) مرا عبادت کند و چیزی را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.
· ۴ ) آیه ۵۱ سوره مبارکه غافر : إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ فىِ الحَْیَوهِ الدُّنْیَا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ : همانا ما فرستادگان خویش و مؤمنان را در دنیا، آن روزی که شاهدان اقامه شوند، یاری خواهیم نمود.
· از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: «به خدا سوگند این آیه در مورد رجعت است، مگر نمی‌دانید که پیامبران بسیاری در این دنیا کشته شدند و نصرت خداوند به آنان نرسید؟ امامان کشته شدند و نصرت خداوند شامل حال آنها نشد، این آیه در رجعت محقّق خواهد شد.»
۵ ) آیات ۶ و ۷ سوره نازعات : «یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَهُ(۶) تَتْبَعُهَا الرَّادِفَهُ(۷)» : در آن روز که زلزلههاى وحشتناک همه چیز را به لرزه درمىآورند و به دنبال آن حادثه دومین رخ مىدهد.
· حضرت امام جعفر صادق(ع)، در (تأویل) این آیه شریفه فرمودهاند: «لرزاننده حسین بن على(ع)، و حادثه دومین، على بن ابیطالب(ع)، است. نخستین فردى که (در رجعت) قبر او شکافته شده (و از آن بیرون مىآید) و خاک را از سر مىزداید، حسین بن على(ع) است. »
قطعی بودن رجعت از نظر بزرگان شیعه :
شیخ صدوق در کتاب اعتقادات می گوید : « عقیده ما درباره رجعت این است که این رویدادها قطعاً به وقوع می پیوندد » .
شیخ مفید نیز عقیده به رجعت را از ویژگیهای پیروان خاندان رسالت می داند.
سید مرتضی معتقد به اجماع شیعه درباره رجعت است و می گوید : «پیروان این مذهب در این باره کمترین اختلافی ندارند ».
شیخ حر عاملی می نویسد : « فزونی نویسندگانی که روایات مربوط به رجعت را در کتب مستقل یا غیر مستقل گرد‌آورده اند ـ و تعداد آنها از هفتاد کتاب تجاوز می کند ـ دلیل بر قطعی بودن اعتقاد به رجعت از دیدگاه شیعه است .»
شیخ طوسی در تفسیر تبیان خود وشیخ امین الدین طبرسی در تفسیر مجمع البیان و دیگر مفسران بزرگ شیعه درباره رجعت سخن گفته اند و بنا به نوشته صاحب کتاب «الایقاظ من الهجه » صحت رجعت از نظر شیعیان امری مسلم قطعی و انکار ناپذیر بوده و بیشتر دانشمندان یا همه شان این واقعیت را پذیرفته اند.
علامه مجلسی که در حدیث شناسی سرآمد همه بزرگان و محدثان است و تتبع و پشتکار وی در گردآوری مجموعه گرانسنگ بحار الانوار و شرح اصول کافی به وضوح دیده می شود ، درباره روایات رجعت می نویسد : «کسی که حقانیت ائمه اطهار علیهم السلام راباور کرده است ، چگونه می تواند درباره مساله متواتری که از آنان نقل شده و نزدیک به دویست روایت صریح در این زمینه رسیده و بیش از چهل تن از ثقات و عالمان شیعه آنها را در کتب خود آورده اند ، شک داشته و این عقیده را با دیده تردید بنگرد ؟ … راستی اگرمساله ای از این قبیل را نتوان از متواترات دانست ، پس در کدامین موضوع می توان ادعای تواتر کرد ؟
شیخ حر عاملی نیز که از بزرگترین محدثان قرن دهم هجری بوده و کتاب پربار «وسایل الشیعه » را در احادیث فقهی فراهم آورده است ، روایات رجعت را فزون از شمار دانسته و قائل به تواتر معنوی اخبار وارده می باشد .
