شرح دعاهای ماه مبارک رمضان/۱۵

حسین محمدی فام در یادداشت خود که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است، در شرح دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان می‌نویسد: قرآن کریم در صفات کسانی که به قرآن علم و ایمان دارند، چنین می‌فرماید: «و یَخِرُّون لِلْاَذْقانِ یَبْکونَ و یَزیدُهُم خُشُوعاً: روی زمین می‌افتند و گریه می‌کنند و بر فروتنی آنها می‌افزاید». [سوره مبارکه اسراء، آیه ۱۰۹]

اما دعای امروز:
«اَللّهُمَّ ارْزُقْنی فیهِ طاعهَ الخاشعینَ، وَاشْرَحْ فیهِ صَدری بِانابَهِ المُخْبِتینَ، بِأمانِکَ یاأمانَ الخائفینَ: خدایا! روزی کن مرا در آن فرمانبرداری فروتنان و بگشا سینه‌ام در آن به بازگشت دلدادگان به امانت دادنت ای امان ترسناکان!»

*خشوع، صفت مؤمنین
یکی از صفات مؤمنین واقعی «خشوع» است. خشوع را به «تذلّل و تواضع»، در خضوع و «فروتنی کردن» معنا کرده‌اند. [قاموس قرآن، ج ۲ و فرهنجگ ابجدی]
این صفت یعنی فروتنی و خشوع که شامل قلب و دل و خشوع اعضاء و جوارح می‌شود، از بارزترین صفات اهل ایمان است.
در اهمیت این صفت در حدیث معراج آمده است: «هیچ بنده‌ای مرا نشناخت و در برابرم خاشع نشد؛ مگر آن که همه اشیاء در برابر او خشوع کردند». [ارشاد القلوب، ص ۲۰۳] و این یعنی اگر انسان در برابر خداوند و دستورات او سر به زیر باشد، تمام هستی در مقابلش فروتنی خواهند کرد.
امام صادق (ع) فرمود: «ایمان نباشد؛ مگر با عمل، و عمل نباشد؛ مگر با یقین و یقین تحقق نمی‌یابد؛ مگر با خشوع». [میزان الحکمه، حدیث ۴۸۶۹]
امام علی (ع) نیز در توصیف خشوع فرموده‌ است: «خشوع، یاوری نیکو است برای دعا». [میزان الحکمه، حدیث ۴۸۶۶]
طبق این حدیث نورانی خوب است دعاهایمان را با حال خضوع و خشوع بخوانیم، تا ان‌شاءالله به اجابت نزدیک‌تر باشد.
یکی از بارزترین صحنه‌های تجلّی خشوع مؤمن، نماز اوست که خشوع در نماز معنای کامل‌تری پیدا می‌کند.
حضرت رسول (ص) فرموده ‌است: «خشوع، تواضع داشتن در نماز است و اینکه بنده، با تمام دل و وجود به پروردگارش روی آورد». [میزان الحکمه، حدیث ۴۸۷۱]
البته اگر بخواهیم در مقابل خداوند عالم فروتنی کنیم باید ابتدا دلمان را خاشع گردانیم.
حضرت علی (ع) در این باره فرموده ‌است: «دلت باید برای خداوند سبحان خاشع شود که هرکس دلش خاشع شد، همه ارکان بدنش خاشع شود». [غررالحکم، حدیث ۷۳۶۹]
البته از این نکته مهم نباید غافل شویم که اگر خدای نکرده خشوع جسم بیش از خشوع دل باشد، طبق فرمایش پیامبر اکرم (ص)، این نِفاق است». [الکافی، ج ۲، ص ۳۹۶]
از خداوند متعال مسألت می‌کنیم که این صفت را در تمام اعمالمان، به ویژه هنگام نماز به ما ارزانی کند تا ما نیز مانند مؤمنان واقعی مصداق آیه «الذینَ‌هُمْ فیِ صَلاتِهِمْ خاشِعون: آنان که در نمازشان خاشع هستند». [سوره مبارکه مؤمنون، آیه ۲] باشیم.

*یاد خدا شرح صدر می‌بخشد
اگر بخواهیم «شرح صدر» را به فارسی ترجمه کنیم باید آن را به «گشادگی سینه» یا «سینه گشاده و فراخ» معنا کنیم.
اما در حقیقت واژه «شرح صدر» در حوزه دین یک اصطلاح است که باید با رجوع به قرآن و روایات آن را ترجمه کرد تا معنای دقیق‌تری از آن به دست آید.
قرآن کریم این اصطلاح را در مورد رسول اسلام حضرت محمد (ص) به کار برده و آن را از عنایات خاص الهی به ایشان ذکر می‌کند: «اَلَمْ نَشْرَح لَکَ صدرک؟: آیا برای تو سینه‌ات ‌را نگشاده‌ایم؟». [سوره مبارکه انشراح، آیه یک]
حال برای روشن شدن بحث، نظری اجمالی به برخی روایات می‌کنیم تا معنا و راه حصول این صفت بر ما روشن شود:
از پیامبر خدا (ص) سئوال شد که «شرح صدر» چیست؟ ایشان فرمود: «نوری است که خداوند در دل مؤمن می‌افکند و بدان سبب سینه‌اش فراخ می‌گردد و گشاده می‌شود».
عرض کردند: آیا برای شناخت آن نشانه‌ای وجود دارد؟ فرمود: آری، روی آوردن به سرای جاودانی و دوری گزیدن از سرای پوچی و فریب و آماده شدن برای مرگ پیش از فرارسیدن آن [مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۵۶۱]
حضرت علی (ع) فرمود: «یاد خدا شرح صدر می‌بخشد». [غررالحکم، حدیث ۸۳۵]
حضرت امام علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) فرمود: «هرگاه خداوند عز و جل بنده‌ای را برای [اداره] امور بندگانش برگزیند، برای این امر به او شرح صدر عطا می‌کند، چشمه‌های حکمت را در دلش جاری می‌سازد و به او علم و دانش الهام می‌فرماید». [الکافی، ج ۱، یک ۲۰۲]

*شرح صدر برای پذیرش اسلام از نشانه‌های هدایت است
قرآن کریم می‌فرماید: «فَمَنْ یُرِدِاللهٌ‌ اَنْ یَهْدِیَهٌ یُشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاِسْلام: پس هرکه خدا بخواهد او را هدایت کند، سینه‌اش را برای اسلام گشاده می‌کند». [سوره مبارکه انعام، آیه ۱۲۵]
عبدالله ابن مسعود می‌گوید: خدمت پیامبر اکرم (ص) رسیدم، ایشان فرمود: ای پسر مسعود! هرکس که خداوند سینه‌اش را برای اسلام بگشاید، او دارای نوری از پروردگار خویش شود؛ زیرا نور هرگاه در دل بیفتد، دل گشاده و فراخ گردد. [میزان الحکمه، حدیث ۱۷۰۹۴]