شرح دعاهای ماه مبارک رمضان/۱۰
خبرگزاری فارس: معنای توکل این است که تأثیر امور را به خدای متعال ارجاع دهیم، تنها او را مؤثر بدانیم و به او اعتماد و اطمینان کنیم.
حسین محمدی فام در یادداشت اختصاصی خود که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است در شرح دعای روز دهم ماه مبارک رمضان می‌نویسد: یکی از آموزش‌های قرآن به بندگان مؤمن خداوند، «توکل» است. قرآن کریم می‌فرماید: مؤمنین باید در امور گوناگون به خدا توکل کنند.
اما دعای امروز:
«اَللّهُمَّ اجْعَلنی فیهِ مِنَ المُتَوَکِلینَ عَلَیْکَ وَاجْعَلنی فیهِ مِنَالْفائِزینَ لَدَیْکَ وَاجْعَلنی فیه مِنَ المُقَرَّبینَ اِلیْکَ بِاِحْسانِکَ یا غایَهَ‌الطّالِبینَ: خدایا قرار بده مرا در این روز از متوکلان به درگاهت و مقرر کن در آن از کامروایان حضرتت و مقرر فرما در آن از مقربان درگاهت، به احسانت ای نهایت همت جویندگان!»
*معنای توکل به خداوند متعال
در سوره مبارکه آل عمران چنین می‌خوانیم: «وَ عَلَی اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمؤمِنونَ: و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند». [سوره مبارکه آل‌عمران، آیه ۱۲۲]
در آیه دیگر، ثمره این توکل را بدین صورت بیان می‌فرماید: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلَ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبَهُ: هرکس بر خدا توکل و اعتماد کند، او برای وی بس است». [سوره مبارکه طلاق، آیه ۳]
در معنای توکل، مرحوم آیت‌الله علامه طباطبایی چنین گفته است: «معنای توکل این است که تأثیر امور را به خدای تعالی ارجاع دهی و تنها او را مؤثر بدانی». [المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۸]
او در جای دیگری می‌نویسد: «توکل آن است که بنده خدا، پروردگار خود را وکیل خود می‌گیرد؛ تا هر تصرفی را خواست در امور او بکند». [المیزان، ج ۱۷، ص ۵۰۷]
و باز در جای دیگر در معنای توکل می‌گوید: «توکل بر خدا به معنای اعتماد بر او و اطمینان به او در امری از امور است». [المیزان، ج ۱۱، ص ۲۹۶]
انسان با ایمان باید در امور گوناگون به خداوند توکل و اعتماد کند و در حقیقت او را وکیل خود قرار دهد و معتقد باشد که خداوند خیر او را می‌خواهد .
پس من کار را به او واگذار می‌کنم که وکیل من است تا هرطور خودش صلاح می‌داند، عمل کند و من به هر چه او کند، راضی و خرسندم.
اما از این نکته مهم نباید غافل شد که توکل هنگامی معنا پیدا می‌کند که ما وظیفه و عمل صحیح خویش را انجام داده باشیم و پس از آن توکل کنیم؛ نه اینکه مانند آن مرد در زمان رسول خدا (ص) باشد که می‌خواست با توکل به خدا شترش را نبندد و آن را رها سازد؛ اما پیامبر اکرم (ص) به او فرمود: «ابتدا شترت را ببند و سپس توکل کن». [شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج ۱۱، ص ۲۰۱].
یعنی انسان باید کارهایش را طبق قواعد علمی و عادی به طور درست انجام دهد و در کنار آن نیز به خدا توکل کند؛ نه اینکه بنشیند و توکل کند.
*راه رسیدن به رستگاری اطاعت از خدا و رسول است
«فوز» را به «نجات»، «رستگاری»، و «رسیدن به خیر با سلامت» معنا کرده‌اند. [قاموس قرآن، ج ۵، ص ۲۱۱] پس «فائز» به انسانِ نجات یافته یا رستگار گفته می‌شود.
در قرآن راه رسیدن به فوز و رستگاری برای ما نشان داده شده است: «وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزَاً عَظیِماً: هرکس خدا و پیامبرش را فرمان بَرَد، قطعا به رستگاری بزرگی نایل آمده است». [سوره مبارکه احزاب، آیه ۷۱]
پس راه رسیدن به رستگاری خدایی، اطاعت از دستورات خداوند و رسول گرامی اسلام (ص) است که البته اطاعت از ائمه هدی (ع) نیز همین حکم را دارد؛ زیرا در زیارت جامعه کبیره می‌گوییم: «مَنْ اَطاعَکُمْ فَقَدْ اَطاعَ اللهَ: هرکه از شما اطاعت کند، همانا از خدا اطاعت کرده است». [مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره].
در مکتب اسلام هیچ کس چون امیرالمؤمنین علی (ع) نتوانسته دستورات خدا و رسول خدا (ص) را فرمان برد و اطاعت کند؛ پس هیچ کس به مانند ایشان به فوز و نجات نرسیده است؛ بنابراین هنگامی که در سحر ۱۹ ماه مبارک رمضان شمشیر قاتل بر فرق مبارکش می‌خورد، فریاد می‌زند: «فُزْتُ وَ رَبَّ الکعبه» قسم به خدای کعبه رستگار شدم. [میزان الحکمه، ج ۶، ص ۶۳].
در روایات نقل شده از امامان شیعه (ع) نیز راه‌های رسیدن به این فوز و رستگاری و نجات بیان شده است؛
امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: «از علم فرمان بر و جهل را نافرمانی کن؛ تا رستگار شوی». [غررالحکم، حدیث ۲۳۰۹]
حضرت در حدیث دیگری فرمود: «هرکه امروزش را درست کرد و کوتاهی‌های دیروزش را جبران نمود، رستگار است». [غررالحکم، حدیث ۶۵۴۰]
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: «به خدا سوگند که نیکان رستگارانند. آیا می‌دانید آنها چه کسانی هستند؟ کسانی که آزارشان به مورچه‌ای هم نمی‌رسد». [میزان الحکمه، ج ۱، ص ۱۲۴]
*انجام واجبات، مایه تقرب به خدا
مقام «قرب» از مقامات بالای عرفانی است که هرکس را توان رسیدن به آن نیست، اما در قالب ادعیه‌ای که برای ما از جانب اهل بیت (ع) رسیده است، این مضمون به چشم می‌خورد.
در دعای کمیل می‌خوانیم: «خدایا! من به وسیله ذکر تو به تو نزدیکی میجویم». [مفاتیح‌الجنان، دعای کمیل]
و یا در دعایی از امیرالمؤمنین علی (ع) وارد است که: «پروردگارا! من به جود و کرم تو به تو نزدیکی میجویم». [الکافی، ج ۲، ص ۵۴۵]
در زیارتنامه برخی از ائمه (ع) هم می‌گوییم: «من به واسطه ولایت شما به خداوند تقرب میجویم». [المقنعه، ص ۴۷۷]
در ضمن علمای فقه فرموده‌اند: باید هر عمل عبادی را به نیت تقرب یا «قُرْبَهً الی الله »به‌جای آورد تا مورد قبول حضرت حق واقع شود.
پس این مقام قرب همان است که ما اعمالمان را برای رسیدن به آن انجام می‌دهیم و در تمام ادعیه از خداوند می‌خواهیم که ما را به این جایگاه برساند؛ بر این اساس باید تلاش کنیم با عبادت‌های گوناگون، خود را به خدا نزدیک کنیم.
در روایات وسائل تقرب به خدا بیان شده است. خداوند متعال فرموده است: «هیچ بنده‌ای با چیزی محبوب‌تر از واجبات به من نزدیک نشده است». [المحاسن، ج ۱، ص ۴۵۴]
امام علی (ع) می‌فرماید: «بهترین وسیله‌ای که متوسلان با آن به خدا تقرب می‌جویند، حج و عمره خانه خداست». [میزان الحکمه، حدیث ۶۹۰۳]
امیرالمؤمنین علی (ع) در جای دیگری فرموده است: «نزدیکی بنده به خداوند با خالص کردن نیتش حاصل می‌شود». [میزان الحکمه، حدیث ۱۶۸۰۵]
امام باقر(ع) نیز در این باره فرموده است: «از نجواهای خداوند متعال با موسی (ع) در کوه طور این بود که ای موسی! به قوم خود برسان که تقرب‌جویان به من با چیزی مانند گریستن از ترس من، به من نزدیک نشده‌اند». [ثواب الاعمال، ص ۲۰۵]
