هفت پرسش بنیادی درباره اختلافات آرا در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن
مدیرگروه آمار و اطلاعات فرهنگی جهاد دانشگاهی ضمن بیان هفت پرسش بنیادی درباره اختلافات آرا در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن اظهار کرد: همان طور که بسیاری از بزرگان فرموده‌اند، قرآن کتاب هدایت است و آمده تا ما را به خدا برساند و البته در مباحث علمی هم آنچه اشاره فرموده، کاملاً صحیح است و جنبه اعجاز علمی دارد و باید از آن استفاده کرد اما قرآن در مقام بیان علوم بشری نیست.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «آسیب‌شناسی توسعه مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم» عصر سه‌شنبه دوم دی با حضور حسین محمدی‌فام، مدیر گروه آمار و اطلاعات فرهنگی جهاد دانشگاهی، از سوی مرکز مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن کریم برگزار شد.
محمدی‌فام در ابتدای این نشست اظهار کرد: در علوم دینی به خاطر غیبت و عدم حضور امام معصوم، تقریباً در همه حوزه‌ها همانند فقه، تاریخ، عقاید و… شاهد اختلافات ریز و درشت در میان دانشمندان اسلامی هستیم؛ لذا باید در میان آرای گوناگون، بهترین آن را انتخاب کنیم. هفت سؤال مطرح کرده‌ایم. اولین سؤال این است که قرآن کتاب هدایت است یا کتاب علمی؟ برخی از علما گفته‌اند کتاب هدایتیِ علمی است و همه علوم همانند اقتصاد و طب و… در آن وجود دارد.
وی ادامه داد: البته شیعیان عمدتاً قرآن را کتاب هدایت می‌دانند و می‌گویند اگر از علوم بشری در قرآن آمده است به فراخور بحث بوده است. مرحوم علامه طباطبایی می‌گوید که چون قرآن کریم برای هدایت بشر آمده است لذا مراد از «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْء؛ تا حقیقت هر چیز را روشن کند» (نحل / ۸۹) نیز همه آن چیزهایی است که برگشتش به هدایت است. لذا به راحتی نمی‌توان از حرف علامه طباطبایی گذشت و اگر می‌خواهیم در حوزه میان‌رشته‌ای فعالیت کنیم، باید چنین مواردی را در نظر داشته باشیم.
محمدی‌فام تصریح کرد: سؤال دوم، علوم گوناگون در قرآن در چه سطحی است؟ دو دیدگاه وجود دارد که اولین نگرش می‌گوید که خداوند مبانی مجمل را به ما داده و باید تفصیلش را خودمان پیدا کنیم؛ مثلاً منشا علم طب آیه«وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ؛ و چون بیمار شوم مرا شفا می‌دهد» (شعرا/ ۸۰) است. نگاه دوم این است که این آیات فقط نمونه‌هایی هستند که در میانه مباحث قرآنی لازم به ذکر بوده‌اند و البته بر حق بوده و صحیح هستند اما قرآن در مقام بیان علم خاصی نبوده است.
وی ادامه داد: سؤال سوم، نسبت مفاهیم قرآن با زمان و مکان چگونه است؟ اختلاف نظر دیگری که مطرح است این است که آیا قرآن که در مفاهیم اصلی خود فرازمانی و فرامکانی است در مثال‌ها و مصادیق و مانند آن هم چنین است یا خیر؟ مثلا قرآن فرموده است: «أَفَلَا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ؛ آیا به شتر نمى نگرند که چگونه آفریده شده» (الغاشیه/ ۱۷) نگرش اول این است که چون شتر حیوان خاص و ویژه‌ای است، در قرآن به آن اشاره شده و دیدگاه دوم این است که چون شتر دم دست اعراب بود خداوند آن را مثال زده است و چه بسا اگر قرآن در جایی دیگر نازل می‌شد خداوند حیوانی دیگر را مثال می‌زد.
مدیرگروه آمار و اطلاعات فرهنگی دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی گفت: سؤال چهارم، نسبت قرآن با روایات چگونه است؟ این اختلاف نیز سر درازی دارد و به طول تاریخ اسلام و تشیع بر می‌گردد. اگر قرآن مجمل است و تفصیلش در روایات پس برای فهم کامل آیات باید سراغ روایات برویم و وقتی مطلبی را از قرآن و روایات به دست آوردیم در حقیقت به سراغ ثقلین رفته‌ایم و نه تنها قرآن. شیخ طوسی در مقدمه «تبیان» می‌گوید: تفسیر قرآن جز با روایت صحیح از پیامبر(ص) و امامانی که سخن آنها مانند سخن پیامبر حجت است جایز نمی‌باشد و سخن گفتن در آن با رای جایز نیست.
وی اظهار کرد: سؤال پنجم، ملاک در قبول روایات تفسیری و علمی چیست؟ اگر معتقد شدیم که باید پای روایات را به فهم قرآن باز کنیم و بعد آن فهم را در معرض و محل تلاقی با علوم دیگر قرار دهیم تازه این بحث پیش می‌آید که ملاک در قبول روایات چیست؟ در این زمینه نیازمند بررسی سندی و رجالی، بررسی متنی و محتوایی، بررسی روایات معارض و هم خانواده و بررسی موافقت یا مخالفت حدیث با عقل و خود قرآن هستیم. عبدالهادی مسعودی مجدانه معتقد است که ده یازده هزار روایتی که در مورد پزشکی به آنها اشاره می‌شود صحیح نیست، بلکه بیشتر روایاتی که درباره سلامت آمده در کتاب‌هایی است که به طب اختصاص ندارد و از جمله در کتاب «کافی» و «محاسن» صدها روایت درباره طب موجود است که بیشتر ناظر بر گیاهان و مواد خوراکی است و ارتباط چندانی با درمان ندارند و از سوی دیگر بسیاری از این روایات تنها یک سند واحد دارند.
محمدی‌فام بیان کرد: ششمین سؤال این است که روش تلاقی با علم یا مصداق بیرونی کدام است؟ این مورد را خبرگزاری ایکنا در سال ۸۷ بررسی کرد. سؤال این است که گزاره علمی حاکم است یا ظاهر آیه یا مفهوم تفسیری آن؟ سؤال دیگر این است شرایط تاویل آیه در مواجهه با گزاره‌های علمی چیست؟ خط مرز میان تفسیر علمی با تحمیل بر قرآن و التقاط کدام است؟ هدف از تلاقی قرآن و علوم، استخراج علوم از قرآن، تطبیق علوم بر آیات و یا استخدام علوم در فهم قرآن است؟ سؤال هفتم این است که حجیت، آثار و نتیجه این پژوهش چقدر است؟ با توجه به قطعی نبودن فهم ما از آیات و نیز امکان نفی یا تغییر گزاره‌های علمی در آینده، حجیت نتیجه پژوهش میان رشته‌ای به چه میزان است و آثار مثبت و منفی خروجی چیست؟ باید این مباحث را در مطالعات میان‌رشته‌ای حل کنیم و سپس به سایر مباحث بپردازیم.
مدیرگروه آمار و اطلاعات فرهنگی دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی در پایان گفت: بر اساس انسی که با قرآن داشته‌ام، معتقدم همان‌طور که بسیاری از بزرگان فرموده‌اند، قرآن کتاب هدایت است و آمده تا ما را به خدا برساند و البته در مباحث علمی هم آنچه اشاره فرموده، کاملاً صحیح بوده و جنبه اعجاز علمی دارد و باید از آن استفاده کرد اما قرآن در مقام بیان علوم بشری نیست، چراکه بسیاری از علوم و حتی روایاتی همانند «اطلبوا العلم و لو بالصین» زیر سؤال خواهد رفت و برای اینکه قرآن را وارد زندگی مردم کنیم کافی است اقداماتی را که ائمه اطهار(ع) انجام داده‌اند ما نیز انجام دهیم.
