خبرگزاری تسنیم ـ حسین محمدی‌فام*: تلقی عمومی ما عموم شیعیان غیر از متخصصان و علما، این است که امام صادق(ع) بیشتر یک شخصیت علمی هستند و در دوران عمرشان به بحث دانشگاه اهل‌بیت(ع)، تبیین معارف شیعه، تفسیر قرآن و بیان روایات مختلف کلامی پرداخته‌اند و از وجهه انقلابی‌شان خیلی تصوری در ذهن‌مان نیست.

وقتی با عموم مردم صحبت می‌کنیم، امیرالمؤمنین(ع) و امام حسین(ع) را امامی انقلابی می‌دانند و جلواتی هم که در زندگی این بزرگواران هست آنان را در ذهن‌مان به‌عنوان الگوهای انقلابی ترسیم کرده است، امام حسن مجتبی(ع) با توجه به نبردها و رشادتهایی که داشتند، تا حد زیادی نیز این چنین‌اند، اما نگاه‌مان نسبت به برخی معصومان(ع) این‌گونه است که چون برایشان فضایی نبوده است، خیلی جلوات انقلاب در زندگی‌شان وجود ندارد.

درباره امام‌صادق (ع) بیشتر در منابر و سخنرانیها این‌طور مطرح می‌شود که حضرت عمر شریف‌شان را وقف بیان معارف قرآن و فقه اهل‌بیت(ع) کردند، فقه ما اکنون به فقه جعفری شناخته می‌شود و چون در زمان امام صادق(ع) فقه شیعه بسیار منسجم شد، بر این اساس می‌گویند ایشان در دوران زندگی‌شان به اموری چون تربیت شاگردان متخصص در علوم گوناگون اسلامی و حتی علوم طبیعی و تجربی، پویا کردن فقه شیعه، ترسیم یک چارچوب منسجم برای فقه و کلام شیعه و مبانی اعتقادی، معرفی ولایت اهل بیت(ع) بحث زیارات و تفسیر قیام عاشورا پرداختند و این بدین معناست که حضرت تنها در امور نظری جایگاهی داشتند و در امور اجتماعی و به‌ویژه سیاسی ــ انقلابی، سیاسی به‌معنای اعم و انقلابی به‌معنای اخص فعالیتی نداشتند و این، نگاه عموم مردم است.

ما طی سخنانی کوتاه می‌خواهیم این را مطرح کنیم که امام صادق(ع) اتفاقاً فعالیتهای انقلابی جدی‌ داشتند، اگرچه شرایط خودشان به‌گونه‌ای بوده که شخصاً قیامی نکردند، اما حرکتهای انقلابی‌ و در رأس آنها قیام زید که در دوران ایشان شکل گرفت، با رهبری و هدایت ایشان بوده است. این قیام کاملاً با تأیید و ارشاد حضرت بود و ایشان در مواجهه با قیام زید،کاملاً با رویکرد انقلابی وارد صحنه شدند.

زیدبن علی(ع) فرزند امام سجاد(ع)، برادر امام باقر(ع) و عموی امام صادق(ع) است، ایشان در زمان حکومت هشام‌بن عبدالملک یعنی کسی که امام باقر(ع) را به شهادت رساند، طاقت نمی‌آورد و می‌گوید: من توانایی سکوت در برابر حاکمیت جبت و طاغوت و مخالف علنی با کتاب خدا را ندارم.

زید نقل می‌کند: من شاهد بودم شخصی در برابر دیدگان هشام، رسول‌الله(ص) را دشنام داد و من به او گفتم “ای کافر، خاموش باش، به خدا قسم که اگر می‌توانستم تو را می‌کشتم و به جهنم می‌فرستادم”، هشام گفت: “ای زید، دست از همنشین ما بردار”، زید نیز گفت: به خدا قسم اگر جز خودم و پسرم یحیی کسی دیگر را برای قیام نیابم، باز هم تا نابودی کامل هشام مبارزه خواهم کرد. «حیات الامام محمد الباقر دراسه و التحلیل، جلد ۱، صفحه ۷۲ )

زید تصمیم به قیام می‌گیرد و بسیاری از فقها و محدثین، قاضیان و اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) هم به او می‌پیوندند و مرحوم «عبدالرزاق مقرّم» مقتل‌نویس معروف، کتابی به‌نام «زید الشهید» دارد که در آنجا فهرستی از شخصیتهایی را که در قیام زید مشارکت داشتند جمع‌آوری کرده است.

امام کاظم(ع) می‌فرمایند: از پدرم امام صادق(ع) شنیدم که می‌فرمود “خداوند عمویم زید را رحمت کند، او در امر قیام خود با من مشورت کرد و من به او گفتم عموجان، اگر بر خود هموار کردی که خویشتن را کشته و بدن بی‌جانت را در «کناسه» که نام محله‌ای در کوفه و در لغت به‌معنای زباله‌دانی شهر است، بر دار آویخته ببینی، به این کار دست بزن.

این موضوع هم در کتاب «احتجاج» و هم در «بحارالانوار» و در «مسند الامام الرضا» آمده است. پس امام صادق(ع) علاوه بر تأیید، خبر شهادت او را هم اعلام کردند. زید به‌عنوان یکی از قیامها و انقلابهای جدی تاریخ شیعه است، البته بعدها افرادی پیدا شدند که زیدیه لقب گرفتند و گفتند “ما تنها امامی را که اهل قیام (امام بالسیف) باشد قبول داریم”. اینکه بعد از زید افرادی با این رویکرد روی کار آمدند، انحرافی است که بعدها به وجود آمد و چه‌بسا نیاز باشد امامی دست به شمشیر نبرد و سکوت کند که امام صادق(ع) یکی از آنان است، وظیفه ایشان از سوی خدا بیشتر تبیین معارف اسلام و شیعه است و شرایط قیام هم برای ایشان مهیا نیست، لذا حضرت در سنگری دیگر در حال فعالیت‌اند.

اگر بخواهیم با نگاه زیدیه پیش برویم باید به‌خاطر اینکه امام صادق(ع) قیام نکردند ایشان را از امامت خلع کنیم؛ در حالی که ما در این گفتار عرض می‌کنیم نیازی نیست تا امام شخصاً دست به شمشیر ببرند، ایشان در حال حمایت از زید هستند و این قیام را به‌طور کاملاً پشت‌پرده رهبری می‌کنند و این یکی از وجوه انقلابی مهم امام صادق(ع) است که کمتر به آن پرداخته می‌شود.

سلسله کتابهایی توسط مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) به‌نام «پیشوایان هدایت» که جلد ۸ آن درباره امام صادق(ع) است با یک کار تحقیقاتی و گروهی از سوی «سید منذر حکیم با همکاری «سید عبدالرحیم موسوی» و مترجمی آقای «کاظم طبری» تألیف شده است، این سلسله کتابها برای آشنایی با اهل‌بیت(ع) و فعالیتهای آنان بسیار مفید و با قلمی روان نوشته شده است. این مطلبی که عرض می‌کنم دقیقاً منطبق بر همین کتاب است: «اگرچه در آن برهه (زمان امام صادق(ع) انقلاب به نتیجه کامل نمی‌رسید، اما نفس کار انقلاب برای امت اسلام مفید بود و به همین جهت است که می‌بینیم امام صادق(ع) با اینکه می‌دانستند نتیجه انقلابها چه می‌شود، اما باز هم این طرز تفکر را عمیقاً در جان شیعه رسوخ داده به یاری انقلابیون پرداختند و بعد از قیام زید آشکار می‌شود که حضرت باز هم در پیامهای مختلفی این قیام را حمایت می‌کنند». یعنی در این قیام انقلابی که حضرت خبر شهادت زید را هم داده‌اند و می‌دانند این قیام سرکوب خواهد شد، با همه اینها و بر اساس علمشان باز هم از آن حمایت می‌کنند.

راوی می‌گوید: خدمت امام صادق(ع) رسیدم و حضرت فرمود: کار زید به کجا رسیده است؟ و عرض کردم: او را به دار کشیدند، ایشان پرسیدند: کجا؟ عرض کردم در کناسه بنی‌اسد، فرمود: آیا تو خود او را در کناسه بنی‌اسد بر دار دیده‌ای؟ عرض کردم: آری، و سپس آن حضرت آن‌قدر گریه کردند که صدای گریه زنان از پشت پرده بلند شد، این روایت در «بحارالانوار» و «امالی شیخ طوسی» وجود دارد. وقتی حضرت این‌طور در شهادت زید گریه می‌کنند، علاوه بر اینکه نشان‌دهنده عمق رابطه عاطفی ایشان با عمویشان است، به‌نحوی جدی این انقلاب و شهادت را تأیید می‌کنند.

یکی از حرفهایی که در مباحث انقلابی گفته می‌شود، نگاهی است که خیلی از اوقات بسیاری از سیاسیون آن‌طور به ماجرا نگاه می‌کنند که باید ببینیم آیا این کار نتیجه‌ای دارد یا نه، شاید اگر با حساب و کتابهای امروزی بخواهیم بررسی کنیم، قیام زید را به‌دلیل سرکوبی تأیید نکنیم، در اینجا این سؤال ایجاد می‌شود: چرا امام صادق(ع) با اینکه می‌دانستند این قیام در ظاهر شکست خواهد خورد و زید را به شهادت خواهند رساند و او را بر دار خواهند کشید، باز هم حمایت کردند؟ این نشان‌دهنده این است که نفس وجهه انقلابی در جامعه شیعه بحثی کاملاً مبنایی است و فریاد و قیام علیه ظالم حتی اگر به سرکوبی ظالم منجر نشود، امری ضروری است و امام صادق(ع) این درس مهم را به ما دادند که اگر احساس کردید حرکت انقلابی‌تان با شکست مواجه خواهد شد، این حرکت را کنار نگذارید، ما از این رفتار امام صادق(ع)، لزوم انقلابی بودن، حرکت انقلابی، قیام علیه ظلم را حتی اگر به شکست و شهادت منجر شود درس می‌گیریم.

اکنون که در مباحث سیاسی در دنیای اسلام و تشیع، حتی در کشور خودمان هم بر سر آن اختلاف نظر وجود دارد که برخی تلویحاً این‌گونه مطرح می‌کنند: فریادهای شما موجب شکست آمریکا نمی‌شود، ۳۰ سال مبارزه کردید و نتوانستید آمریکا را منکوب کنید، حالا بیایید با این کدخدا به‌طور مسالمت‌آمیر زندگی و همراهی کنیم.

قیام زید و خبر شهادتش از سوی امام صادق(ع) و از طرف دیگر حمایت ایشان از قیام به‌خوبی به ما نشان می‌دهد که حتی اگر نتوانیم دشمن‌مان را سرکوب کنیم و اگر بدانیم قیام و تلاش‌مان منجر به از دست دادن جانمان می‌شود و ظالم نیز به ظلم خود ادامه خواهد داد، هیچ کدام دلیل نمی‌شود که دست از حرکت انقلابی و قیام علیه ظلم برداریم و امام صادق(ع) به‌خوبی این را برایمان تبیین کردند. این امر نیاز به کار رسانه‌ای جدی دارد تا مردم‌ با این وجه از شخصیت و زندگی امام صادق(ع) بیشتر آشنا شوند.

فضیل‌بن یسار تعریف می‌کند: من بعد از داستان شهادت زید خدمت امام صادق(ع) در مدینه رسیدم و حضرت را در جریان نتایج قرار دادم، حضرت فرمودند: تو هم در این قیام کمک کردی؟ عرض کردم: بله، ایشان فرمودند: در جنگ با شامیان چند نفر از آنان را کشتی؟ عرض کردم: بنده ۶ نفر از آنان را کشتم و حضرت فرمودند: در ریختن خون آنان که شک نداشتی؟ عرض کردم: خیر، ایشان فرمودند: خدایا! مرا نیز در این خونها شریک کن «أشرکنی اللّه فی تلک الدماء»، به خدا سوگند که عمویم زید و یاران او شهید هستند و به همان راهی رفتند که امام علی‌بن ابی‌طالب(ع) و یاران او رفتند که این روایت هم در «امالی صدوق» آمده است.

باز راوی دیگری می‌گوید: امام صادق(ع) به من یک‌هزار دینار دادند تا آن را میان خانواده شهدای قیام زید تقسیم کنم و این نشان می‌دهد که حضرت به چه صورت این قیام را از پشت‌پرده رهبری و از انقلابیون و خانواده شهدای انقلابی حمایت می‌کردند.

مشخص است که در آن زمان درباره قیام زید حرف و حدیثهایی بوده است و عده‌ای درصدد این بودند تا در حقانیت این قیام به‌وسیله رسانه‌های آن زمان که بیشتر حرفهای سینه به سینه بوده است، شک ایجاد کنند. امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند: نگویید زید سر به شور برداشت، چراکه زید دانشمندی راستگو بوده است، او شما را به‌سوی خود و برای منفعت شخصی فرا نخواند، بلکه او شما را به خوشنودی آل محمد خوانده بود و اگر پیروز می‌شد، حتماً به وعده خود وفا می‌کرد، قیام او علیه حاکم جامعه و به‌منظور از بین بردن سلطه او بود. پس معلوم می‌شود برای سلطه جهانی استکبار باید حرکت کنیم و شهید دهیم و حتی اگر آن سلطه ادامه پیدا کند، نباید دست از وظایف انقلابی‌مان برداریم.

شخصیت امام صادق(ع) شخصیتی انقلابی بوده است و لازم است با این وجه از شخصیت‌شان آشنا شویم. ایشان در مواجهه با قیام زید این را به ما آموختند که نباید نگاهمان نتیجه‌گرا باشد، بلکه باید وظیفه انقلابی‌مان را پی بگیریم و همواره علیه ظلم و استکبار مقاومت کنیم و باید این روحیه انقلابی را در خودمان لحظه به لحظه تقویت کنیم. ما نباید امام صادق(ع) را به‌عنوان یک الگوی علمی معرفی کنیم که این جفا به شخصیت ایشان است، چراکه همان قدر که ایشان در فضای علمی الگو بودند و هستند، در فضای انقلابی نیز الگو هستند و لازم است این را در نگاه مردم اصلاح کنیم.

*مداح اهل‌بیت(ع) و مدرس دانشگاه

انتهای پیام/*