یک آیه، یک درس/۷ : پاک بودن مال اساس انفاق است

پاک بودن مال اساس انفاق است

خبرگزاری فارس: مطابق آیه ۲۶۷ سوره «بقره» خداوند تعالی کیفیت مالی را که انفاق می‌شود بیان کرده و می‌فرماید باید از اموال طیب باشد نه خبیث، یعنی مالی که فقیر با رغبت آن را بگیرد نه با کراهت و اغماض به این ترتیب اساس انفاق پاک بودن مال است.

ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت‌(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم‌(ص) و ائمه اطهار‌(ع) است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند.
اما امروز آیه ۲۶۷ سوره «بقره» است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَلاَ تَیَمَّمُواْ الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِیهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِیهِ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید از قسمت‌های پاکیزه اموالی که به دست آورده‌اید، و از آنچه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم، را انفاق کنید، و برای انفاق به سراغ قسمت‌های ناپاک نروید در حالی که خود شما، (به هنگام پذیرش اموال) حاضر نیستید آنها را بپذیرید مگر از روی اغماض و کراهت! و بدانید خداوند،‌ بی‌نیاز و شایسته ستایش است.
این آیه شریفه کیفیت مالی که قرار است مورد انفاق قرار بگیرد را مورد بحث قرار داده و شرط پاک بودن را شرایط اساس انفاق مطرح می‌کند و برای آنکه مخاطب، بیشتر به زشتی این عمل (انفاق از مال ناپاک) پی ببرد، این طور بحث را جا می‌اندازد که اگر اموال ناپاکی را به خود شما بدهند علاقه‌ای به پذیش آنها نشان نمی‌دهید پس با دیگران همان کنید که دوست دارید با شما رفتار شود.(۱)
در تفسیر شریف المیزان ذیل این آیه آمده است: خداوند تعالی در این آیه کیفیت مالی را که انفاق می‌شود بیان نموده و می‌فرماید باید از اموال طیب باشد نه خبیث، یعنی مالی باشد که فقیر با رغبت آن را بگیرد نه با کراهت و اغماض، برای اینکه کسی نخواهد با بذل مال طیب، خوشتین را به صفت بخشنده متصف سازد، و بخواهد مال خبیث خود را از سر باز کند، و زندگی خود را از چنین آلودگی‌ها رها سازد، چنین کسی دوستدار کار نیک نمی‌شود، و چنین انفاقی نفس او را به کمالی نمی‌رساند و به همین جهت است که می‌بینم آیه شریفه با جمله «وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ» به پایان می‌رسد، چون این جمله به ما می‌فهماند که باید در انفاق خود بی‌نیازی و حمد خدای را درنظر بگیریم.(۲)
البته «صاحب مجمع البیان» پاک بودن را شرط لازم دانسته ولی آن را کافی نمی‌داند بلکه آیه را اینطور ترجمه می‌کند: «از بهترین چیزی که به دست آورده‌اید و کسب کرده‌اید» یعنی ایشان شرط انفاق را فقط پاکی مال نمی‌داند(۳) بلکه می‌گوید باید بهترین مال انسان مورد انفاق قرار گیرد. ایشان این مطلب را با استناد به آیه «لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ» (۴) مطرح می‌کند و از آیه مورد بحث هم همین متعالی استخراج می‌کند.
در تفسیر نمونه شأن نزول این آیه چنین آمده است: از امام صادق(ع) نقل شده که این آیه درباره جمعی نازل شد که ثروت‌هایی از طریق رباخواری در زمان جاهلیت جمع‌آوری کرده بودند و آن را در راه خدا انفاق می‌کردند. خداوند آنها را از این کار نهی کرد و دستور داد از اموال پاک و حلال در راه خدا انفاق کنند.(۵)
باید تلاش کنیم که در فرهنگ عمومی جامعه ما این مسئله جا بیفتد و دیگر کسی از پول حرام یا شبه‌ناک انفاق نکند و اگر بنا دارد مال یا اموالی را در راه خدا انفاق کند حتما به گونه‌ای باشد که مستمند بدون هیچ اغماض و اکراهی آن را دریافت کند و خوشحال گردد.
نکته دیگری که آیه در انتهایش به آن توجه داده است این است که خداوند از انفاق‌های ما بی‌نیاز است باید غنی‌بودن حضرت حق همواره به هنگام انفاق مدنظر ما باشد تا در حین انفاق دچار عجب و خودبینی نگردیدم و با حال نیاز و استغاثه الهی، توفیقانفاق فی‌سبیل‌الله را پیدا کنیم.

پی‌‌نوشت‌ها:
۱٫ مضمون حدیثی از امام معصوم
۲٫ ترجمه تفسیر المیزان،‌ج۲ ، ص۶۰۳
۳٫ ترجمه مجمع‌البیان،ج۳،ص۱۵۵
۴٫ آیه ۹۲ سوره عمران
۵٫ برگزیده تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۴۰

* نویسنده: حسین محمدی فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن