یک آیه، یک درس/۹ : اعتدال در انفاق، راه تداوم آن است

اعتدال در انفاق، راه تداوم آن است

خبرگزاری فارس: پیامبر(ص) ذیل آیه ۶۷ سوره «فرقان» فرمودند: هر کس، مال شما را در راه ناحق بدهد اسراف کرده و هر کس مال را از راه حق منع کند، دچار «قهر» شده است.

ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت‌(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم‌(ص) و ائمه اطهار‌(ع) است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند.

امروز آیه ۶۷ سوره «فرقان» است: «وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا»؛ آنها کسانی هستند که هر گاه انفاق کنند نه اسراف می‏کنند و نه سخت‌گیری، بلکه در میان ایندو حد اعتدالی دارند.

اسلام به عنوان آخرین دین الهی، کاملترین دستورات را برای پیشرفت فرد و جامعه در دو حوزه دنیوی و اخروی ارائه کرده است و اگر تمامی دستورات این دین کامل الهی که از طریق قرآن و سنت به ما رسیده است مورد توجه قرار گیرد، واضح و روشن خواهد شد که اسلام تمام جوانب یک امر را مورد ملاحظه قرار می‌دهد و دستوراتش هیچ تناقض یا پارادوکسی با یکدیگر ندارند.
یکی از نکاتی که در دستورات اسلام دیده می‌شود رعایت حد اعتدال در انجام امورات، اگر این اعتدال مورد توجه نباشد چه بسا انسان در تعامل با امور گوناگون دچار مشکل شود و نتواند امورش را به درستی مدیریت کند.
قرآن کریم در آیه ۶۷ سوره مبارک فرقان همین اصل رعایت اعتدال را در مورد مساله انفاق مورد توجه قرار می‌دهد و بندگان صالح خداوند را کسانی معرفی می‌کند که برای انفاق و کمک مالی به همنوعانشان نه اسراف می‌کنند و نه بخل نشان می‌دهند.
این مهم در آیه ۲۹ سوره مبارکه اسراء هم به صراحت به رسول گرامی اسلام(ص) دستور داده شده است. در آن آیه خداوند متعال در ذیل یک کنایه ادبی، رسول خدا(ص) را از ترک انفاق یا عدم بخشش و نیز از بخششی بدون حد برحذر داشته است.
این نشان می‌دهد اسلام انفاق و کمک مالی به دیگران را در شرایطی تایید می‌کند که یکی از آنها عدم ایجاد سختی و تنگ‌دستی برای خود و خانواده است.
در ذیل آیه ۶۷ سوره فرقان روایتی از رسول گرامی اسلام منقول است که فرمودند: «هر کس، مال شما را در را ناحق بدهد اسراف کرده و هر کس مال را از راه حق منع کند، دچار «قهر» شده است.»(۱)
در تغییر این آیه شریفه و برای روشن شدن معنای «قوام» که در انتهای آیه آمده است روایت جالبی از امام صادق(ع) بیان شده است و آن این است که چون امام صادق(ع) این آیه را تلاوت فرمودند مشتی سنگ‌ریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفت و فرمود این همان «اقهار» و سخت‌گیری است، پس مشت دیگری برداشت و چنان دست خود را گشود که همه آن بر زمین ریخت، و فرمود این همان «اسراف» است. بار سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود به گونه‌ای که مقداری فرو ریخت و مقداری در دستش باز ماند و فرمود این همان «قوام» است.(۲)
با روایت تفاسیر گوناگون و نظراتی که درباره این آیه شریفه بیان شده است و با ملاک قراردادن فرمایشات معصومین(ع) چنین به دست می‌آید که باید بین کمک مالی به دیگران و خرج کردن برای خانواده خویش هماهنگی و اعتدال حاکم باشد و نه آنقدر به خانواده خود برسیم که از دیگران غافل شویم و نه آنقدر بذل و بخشش کنیم که در خرج زندگی خودمان دچار مشکل شویم.
نکته پایانی این بحث می‌تواند این باشد که اگر به این آیا شریفه عمل کنیم و در انفاق راه اعتدال را برگزینیم می‌توانیم همیشه انفاق کنیم.
رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود / رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود

پی‌نوشت‌‌ها:
۱٫ ترجمه مجمع‌البیان، ج ۱۷، ص ۲۲۴
۲٫ تغییر نمونه، ج ۱۵، ص ۱۵۲

* نویسنده: حسین محمدی فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن