سی و پنجمین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / برهان عقلی امامت

عقل حکم می کند باید یک نفر باشد این مسیر را ادامه دهد راه را به مردم نشان دهد. و اگر اینگونه نباشد غرض حاصل نشده است. برای نمونه هم می توانیم دیگر فرق اسلامی را که امام ندارند مثال بزنیم که آیا آنها به کمال رسیده اند و خدا را درست شناخته اند یا اینکه به بیراهه رفته اند و برای خدا جسم قائل شده اند.

اعوذُ بالله مِنَ الشیطان الرّجیم

بسم‌الله الرّحمن الرّحیم

الحّمدُ اللهِ ربِّ العالَمین. بارِئِی الخَلائِقِ اَجمَعین. باعثِ الاَنبیاءِ وَ المُرسَلین وَ الصَّلاهُ وَ السَّلام عَلی اشرفِ الاَنبیاءِ وَ المُرسَلین، حبیبِ الهِ العالَمین اَبَاالقاسِم مُحَمَّد (ص) و عَلی آلهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ المَعصومین و لَعنَهُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعین.

باسلام و عرض ادب محضر خواهران و برادران گرامی جلسه سی و پنجم از سلسله مباحث را آغاز می کنیم و انشاءالله جزء‌۵ را در طول هفته تلاوت می کنیم و ثواب آن را نثار امام محمد باقر(ع) تقدیم خواهیم کرد.

حضرت امام محمد باقر(ع) فرمودند:«لَوْ أُوتیتُ بِشابٍّ مِنْ شَبابِ الشّیعَهِ لا یَتَفَقَّهُ فِی الدّینِ، لَأَدَبْتَهُ./اگر جوانى از جوانان شیعه را نزد من بیاورند که به مسائل دین ـ و زندگى ـ آشنا نباشد، او را تنبیه و تأدیب خواهم کرد (تا به دنبال تحصیل مسائل دین برود.) (محاسن برقی: ج ۱، ص ۲۲۸)» یعنی اگر تفقه در دین نداشته باشید مورد مواخذه امام زمان قرار می گیرید. که چرا دین خود را ای جوان شیعه یاد نگرفتید. لذا همت کنید ودین خود را بیاموزید.

ادله ضرورت امامت

چرا باید امامت وجود داشته باشد بعضی معتقدند بعد از پیامبر دیگر نیازی به امام نیست و نظرات گوناگون دراین زمینه نیز مطرح شد.

چهار دلیل در این باره مطرح می کنیم ؛ ۱ـ ادله عقلی،۲ـ ادله قرآنی، ۳ـ‌ادله روایی، ۴ـ سیره و سنت نبوی.

ادله و برهان عقلی امامت

غیر از برخی شاخه های خوارج که امامت را واجب نمی دانند مانند نجدات و یا بعضی از فرق که هنگام بروز فتنه ، اختلاف و استیلای ظلم امامت را واجب می دانند ، اکثر فرق اسلامی مطلقا امامت را واجب و ضروری می دانند. البته در عقلی و سمعی بودن آن اختلاف است. بعضی مانند شیعه می گویند امامت عقلا هم واجب می شود ولی بعضی دیگر می گویند امامت دستور دین و شرعی است عقل چنین دلالتی ندارد.

برهان علمای متقدمین

فاضل مقداد می گوید: اکثر فرق اهل سنت امامت را از طریق نقل و سمع واجب می دانند ولی شیعه و برخی از بزرگان معتزله امامت را عقلا واجب می دانند.(لوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، ص۳۲۱)» بعد ادامه می‌دهد که علمای امامیه از باب حکمت عقلاً واجب می‌دانند، یعنی از لحاظ صفت حکیم بودن خدا بر خدا واجب است امام تعیین فرماید. و حکمت خداوند اقتضا می‌کند که امام را خودِ خدا منصوب فرماید.
یک برهان معروف و مطرحی هست که علامه حلی (ره) و فاضل مقداد گفته اند ، یک نوعی از برهان هم متأخرین گفته‌اند که ما این دو نوع برهان را امشب مورد بحث قرار می‌دهیم.

فاضل مقداد می گوید:«عقل می‌گوید نصب امام بر خداوند واجب است. چون امامت لطف است و هر لطفی هم بر خدا واجب است (لوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، ص۳۲۶)» اینگونه می‌گوید که امامت لطف است، از آن جهت که به تجربه ثابت شده که مردم با وجود رئیسی که آنها را به طاعت امر کند و از معاصی نهی کند به صلاح نزدیکتر و از فساد دورتر هستند. و اگر این شخص نباشد عکس این رخ می‌دهد» وقتی رئیسی باشد که امر کند کار خوب بکنید، کار بد نکنید و بر آنها نظارت کند آن جامعه به صلاح نزدیکتر و از فساد دورتر است تا جامعه‌ای که هدایت‌کننده‌ای نداشته باشد. پس نصب امام لطف است، زیرا مردم را به صلاح نزدیک و از فساد و ضلالت دور می‌کند.

قبلاً گفتیم که حکمت خدا اقتضا می‌کند که لطف بر خدا واجب باشد، یعنی بر خدا واجب است که بر مردم لطف کند، زیرا حکیم است، ت«َحصیلاً للغرض» چون خدا از این آفرینش غرضی داشت، از فرستادن انبیاء غرضی داشت و آن غرض این است که مردم مسیر کمال را طی کنند و به کمال برسند. حال اگر امامت نباشد این غرض حاصل نمی‌شود و اگرنبوت نباشد غرض حاصل نمی‌شودو اگر غرض حاصل نباشد خدا از حکمت می‌افتد. خدایی که حکیم است نقض غرض نمی‌کند. «لطف بر خدا واجب است زیرا اگر لطف نکند و به واسطه نبودن رئیس و امام مردم به ضلالت و گمراهی بیفتند و به کمال نرسند و از راه حق دور شوند، اولاً خدا بخل ورزیده که می‌توانسته خوب هدایت کند اما نکرده، ثانیاً مردم را به تکلیف ما لا یطاق انداخته، یعنی تکلیفی داده که طرف طاقتش را نداشته، مثل اینکه بر شما تکلیف کنند در این هوای سرد برف به سر و صورت خود بمالید، در حالی که طاقت انجام این کار را ندارید. اگر خدا مردم را مکلف کند بعد امامی برایشان نفرستد که دست آنها را بگیرد و کمک کند تکلیف ما لا یطاق انجام داده، بخل هم ورزیده و غرض هم حاصل نشده و مردم نیز هدایت نمی‌شوند در حالی که هدف از ارسال رسول و نازل کردن کتب الهی هدایت بشر بوده که اگر امامی برای هدایت ایشان نباشد نقض غرض می‌شود ولی خدای حکیم نقض غرض نمی‌کند. پس لطف بر خداوند واجب است.

پس امامت لطف است و هر لطفی بر خداوند واجب است پس درنتیجه امامت بر خداوند واجب است. این استدلال عقلی شیعه برای اثبات امامت است.

علامه حلی (ره) بزرگ متکلم امامیه همین استدلال را بیان دیگری می گوید؛ بعد از تعریف امامت (که درهفته گذشته بیان شد) می گوید: «و هی واجبهٌ عقل لان الامامه لطفٌ فانا نعلم قطعا ان الناس اذا کان لهم رئیسٌ مرشدٌ مطاعٌ ینتصف للمظلوم من الظالم و یرد الظالم عن ظلم کانوا علی الصلاح اقرب وعن الفساد ابعد و قد تقدم ان الطف واجب  / امامت عقلا واجب است چون امامت لطف است ، ما به ضرورت همه می دانیم  که مردم اگر یک رئیس ارشاد کننده، اطاعت شونده ای داشته باشند که حق مظلوم را از ظالم بگیرد و ظالم را از ظلمش دور کند،‌این جامعه  و این افراد به صلاح نزدیکترند و از فساد دور ترند و این لطف است و لطف هم بر خدا واجب است(باب هادی عشر، ص۱۱)»

همچنین خواجه نصیر در تجرید الاعتقاد می گوید:الامام لطف فیجب نصبه علی الله تعالی تحصیل للغرض» علامه حلی در شرح این سخن خواجه می گوید:« برای عقلا روشن است هرگاه زعیمی باشد که مردم را از غلبه و هجوم و درگیری و ازگناه وفساد بازدارد و آنان را براطاعت ،عدالت و انصاف امر کند این به صلاح مردم نزدیک و از فسادآنان دور است و این امری ضروری است و لطف است (کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج ۲، ص۵۹)»

در تعریف صفات خدا درباره لطف آمده است: «الالطف هو ما یکون  مکلف معه اقرب الی فعل طاعه و ابعد الی فعل المعصیه والالطف واجب لتحصیل غرض به / لطف آن چیزی است که شما را به فعل طاعت نزدیک کند واز فعل معصیت دور کند. لطف بر خدا واجب است به دلیل تحصیل غرض» چون خدا حکیم  است نقض غرض نمی کند.

برهان علمای متاخرین

همه موجودات در حال سیر مسیر به کمال هستند مثلا گرگ در همان غریزه خودش به کمال می رسد . انسان هم که یک بعد معنوی دارد می خواهد به آن کمال خود برسد. البته در این مسیر نمی داند که کمال چیست، اگر وحی نباشد نمی تواند راه کمال را پیداکند در ضمن مسیر کمال را پیداکرد حال باید بداند چگونه باید رضایت خداوند را بدست آورد؛ به همین دلیل برخداوند متعال واجب میشود انبیاء‌الهی را بفرستد و کمال را به مردم معرفی کند و راه رسیدن به کمال را  نشان دهد.

حال که آخرین پیامبر خدا از دنیا رفت آیا راه کمال را کامل نشان داده بود، همه اخلاق، عقاید را معرفی کرده بود؟ تاریخ بیانگر این است که همچین اتفاقی نیفتاده است، خیلی از عقاید وتفاسیر قرآن ماند.

عقل حکم می کند باید یک نفر باشد این مسیر را ادامه دهد راه را به مردم نشان دهد. و اگر اینگونه نباشد غرض حاصل نشده است. برای نمونه هم می توانیم دیگر فرق اسلامی را که امام ندارند مثال بزنیم که آیا آنها به کمال رسیده اند و خدا را درست شناخته اند یا اینکه به بیراهه رفته اند و برای خدا جسم قائل شده اند.

به همین دلیل است که خدا می فرماید: « هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ / اوست آن خدایی که پیامبر خود را همراه با هدایت و دین راستین بفرستادتا او را بر همه ادیان پیروز گرداند ، هر چند مشرکان را ناخوش آید (سوره صف، آیه ۹)» و اصلا از ادله مهم ما برای اثبات وجود امام زمان(عج) این است که اگر امام زمان(عج) ظهور نکند و عدالت در کره زمین برقرار نشود و دین به صورت شفاف و دقیق به همه مردم عرضه نشود غرض حاصل نشده است. و این خلاف حکمت خداوند است. خدای حکیم باید دین خود را به مردم برساند و این قانون وبرنامه را به اتمام برساند