الحمدالله رب العالمین، اَلحَمدُلله الاوَّل بلا اول کان قبله و الاخر بلا اخر یکون بعدَهُ الذی بعد فلا یرى وقرب فشهد النجوى تبارک وتعالى ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد المصطفی الامجد حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد(ص) وعلی اهل بیت الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعنه الدائم علی معاندیهم و مخالفیهم الی قیام یوم الدین آمین رب العالمین.
جلسه نود و هفتم را به حول و قوه الهی آغاز می‌کنیم. جزء ۱۳را تلاوت کرده و ثواب آن را تقدیم به امام حسن عسگری(ع) می‌نماییم.
در خصوص اوصاف جهنم و جهنمیان و اسامی که برای جهنم آمده‌و بار معنایی آن و غذاهایی که در آنجا به گناهکاران داده می‌شود، مطالبی مطرح شد.

گرزهای آهنین در انتظار تمسخرکنندگان آیات الهی
تنوع عذاب باتوجه به انواع گناهانی که بشر انجام می‌دهد بسیار زیاد است. در اینجا به برخی از این عذاب‌ها اشاره می‌کنیم.
۱ـ سوختن و تعویض پوست بدن گناهکاران
«إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِآیَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِیهِمْ نَارًا کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَیْرَهَا لِیَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَزِیزًا حَکِیمًا؛ به زودى کسانى را که به آیات ما کفر ورزیده‏اند در آتشى [سوزان] درآوریم که هر چه پوستشان بریان گردد پوستهاى دیگرى بر جایش نهیم تا عذاب را بچشند آرى خداوند تواناى حکیم است (سوره نساء، آیه ۵۶)»
۲ـ بستن گناهکاران با غل و زنجیر
قرآن کریم در آیات متعددی مطرح می‌کند که گناهکاران را به غل و زنجیر می‌کشند.
چنانچه در سوره مبارکه انسان می‌فرماید: «إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَلَاسِلَا وَأَغْلَالًا وَسَعِیرًا / ما براى کافران زنجیرها و غلها و شعله‏هاى سوزان آتش آماده کرده‏ایم(سوره انسان، آیه ۴)» و همچنین در سوره مبارکه حاقه آمده است؛ «خُذُوهُ فَغُلُّوهُ / ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ /ثُمَّ فِی سِلْسِلَهٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُکُوهُ /[گویند] بگیرید او را و در غل کشید/ آنگاه میان آتشش اندازید / پس در زنجیرى که درازى آن هفتاد گز است وى را در بند کشید (سوره حاقه، آیات ۳۲-۳۰»
جبرئیل به رسول خدا(ص) فرمود اگر یک حلقه از زنجیری که هفتاد زراع است به دنیا بذارند از گرمی آن تمام دنیا گداخته شود. (منازل‌الاخره، ص۱۱۸)
۳ـ پرتاب کردن مجرمان در دوزخ
برخی از مفسرین آیه « ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ / آنگاه میان آتشش اندازید(سوره حاقه، آیه ۳۱)»، پرتاب کردن در آتش جهنم معنا کرده‌اند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: چون اهل جهنم داخل جهنم می‌شوند ۷۰ سال سعی می‌کنند خود را به بالای جهنم بکشانند چون به کنار جهنم می‌رسند ملائکه گرزهای آهن بر سر ایشان می‌کوبند تا به قعر جهنم بازگردند. این عذاب افرادی است که در دنیا آیات خدا را به تمسخر می‌گرفتند و در قیامت خدا اینگونه ایشان را به تمسخر می‌کشد.
همچنین در سوره مبارکه مدثر می‌فرماید: « سَأُصْلِیهِ سَقَرَ / زودا که او را به سقر در آورم(سوره مدثر، آیه ۲۶)» اینجا هم مقصود پرتاب کردن است.

داغ‌نهادن بر پیشانی ثروت‌اندوزان
۴ـ نحوه سخن گفتن خداوند با گناهکاران
«قَالَ اخْسَؤُوا فِیهَا وَلَا تُکَلِّمُونِ / مى‏فرماید [بروید] در آن گم شوید و با من سخن مگویید (سوره مومنون،‌آیه ۱۰۸)»
این کلامی است که در خصوص حیوانات(سگان) استفاده می‌شود به معنی خفه‌شو.
همچنین در جای دیگری می‌فرماید: «… وَلاَ یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ وَلاَ یَنظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلاَ یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ / … و خدا در روز قیامت نه با آنان سخن می گوید و نه به آنان می نگرد و نه آنان را پاکیزه می سازد و برایشان عذابی دردآور است (سوره آل‌عمران، آیه ۷۷)»
۵ـ داغ نهادن بر پیشانی و پهلوی مجرمان
یوْمَ یُحْمَى عَلَیْهَا فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا کَنَزْتُمْ لأَنفُسِکُمْ فَذُوقُواْ مَا کُنتُمْ تَکْنِزُونَ / روزى که آن [گنجینه]ها را در آتش دوزخ بگدازند و پیشانى و پهلو و پشت آنان را با آنها داغ کنند [و گویند] این است آنچه براى خود اندوختید پس [کیفر] آنچه را مى‏اندوختید بچشید (سوره توبه، آیه ۳۵)» این آیه در خصوص کسانی است که طلا  و نقره را در دنیا ذخیره می‌کنند. ظاهر آیه اشاره به این ندارد که در خصوص مال حرام باشد بلکه صحبت از مال حلالی است که اندوخته شده.
در همین خصوص روایتی از امیرالمومنین(ع) در شب نوزدهم ماه مبارک رمضان آمده است که می‌فرمایند: «فی حلالها حساب، فی حرام‌ها، عقاب / در مال حلال حساب و کتاب است و در آنچه که حرام به دست‌‌آمده عقاب و عذاب قرارداده شده است.»
لذا برخی از علما و بزرگان قائل به پس‌انداز نیستند و معتقدند که مومن واقعی پس‌اندازش اتکا و توکل به خداوند است.
۶ـ ریختن آب‌جوش برسر گناهکاران
قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید: «ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذَابِ الْحَمِیمِ / آنگاه از عذاب آب جوشان بر سرش فرو ریزید(سوره دخان، آیه ۴۸)»

خورندگان بیت‌المال در آسیاب‌های آدم خورد کن
۷ـ کوبیدن عمود و گرز آهنین بر سر مجرمان
از دیگر عذاب‌های جهنم کوبیدن گرز آهنین بر سر گناهکاران است. قرآن کریم می‌فرماید: «… یُصَبُّ مِن فَوْقِ رُؤُوسِهِمُ الْحَمِیمُ / یُصْهَرُ بِهِ مَا فِی بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ / وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِیدٍ  / کُلَّمَا أَرَادُوا أَن یَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِیدُوا فِیهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِیقِ / … [و] از بالاى سرشان آب جوشان ریخته مى‏شود / آنچه در شکم آنهاست با پوست [بدن]شان بدان گداخته مى‏گردد / و براى [وارد کردن ضربت بر سر] آنان گرزهایى آهنین است / هر بار بخواهند از [شدت] غم از آن بیرون روند در آن باز گردانیده مى‏شوند [که هان] بچشید عذاب آتش سوزان را (سوره حج، آیه ۲۲-۱۹)»
مانوس بودن با قرآن انسان را به درجاتی می‌رساند که دیگر میلی به گناه ندارد اما آنچه که رواج دارد این است که یا قرآن خوانده نمی‌شود و یا اینکه به راحتی از کنار آن می‌گذریم.
۸ـ لباس‌آتشین
عذاب دیگر لباس‌هایی از آتش است برای جهنمیان مهیا شده، قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید:«… قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِیَابٌ مِّن نَّارٍ … / … و کسانى که کفر ورزیدند جامه‏هایى از آتش برایشان بریده شده است… (سوره حج، آیه ۱۹)»
حضرت علی(ع) در روایتی می‌فرماید: برای اهل معصیت نقاب‌هایی در میان آتش زده‌اند و پاهای ایشان را در زنجیر و دستهایشان بر گردنشان غل شده و بر بدن‌هایشان پیراهن‌هایی از مس گداخته پوشانیده‌اند.
۹ـ آسیاب آدم خوردکردن
آسیابی که برخی از اهل جهنم در آن ریخته می‌شود و تکه تکه می‌شوند و این عمل مداوم ادامه دارد.
این عذاب در خصوص ظالمین، ستمگران و زورگویان است. (شیخ صدوق، خصال، ج ۲،‌ص۱۴۲) در برخی دیگر از روایات این عذاب را برای وزرا و وکلایی می‌دانند که دستشان به جایی می‌رسد که در حق مردم خیانت کرده و بیت‌المال را حیف و میل می‌کنند.

صندوق‌های سوزان مهیا شده برای خالدین در آتش
۱۰ـ چاهی در وادی غضبان بر کوه سکران
در روایت است که پیامبراکرم(ص) فرمودند: در جهنم کوهی به نام سکران قرار داردکه دارای عظمت بسیاری است که از عظمت آن حالت سکر و مستی به فرد دست می‌دهد و از حال می‌رود در زیر این کوه وادی قرار دارد به اسم غضبان و در آن جا چاهی وجود دارد که به اندازه صد سال عمق دارد که در انتهای آن تابوت‌هایی از آتش است که در صندوق‌هایی در آن است که لباس‌هایی از آتش در آن وجود دارد که جای گروهی از جهنمیان است. (امالی شیخ صدوق، ص ۱۱۹)
باور برخی افراد این است که بعضی از عذابها بسیار رویایی است و بسیار سخت می‌توان آن را قبول کرد. در پاسخ به این افراد باید گفت که گناهانی هم هستند که باعث گمراهی بشریت می‌شود. مانند معلمی که باعث شود شاگردانش تمام عمر مسیر اشتباه را بروند.
۱۱ـ چاه فلق در جهنم
ابن‌بابویه از امام صادق(ع) نقل می‌کند که ایشان فرمودند: فلق چاهی در جهنم است که اهل جهنم از آتش آن به خدا پناه می‌برند،‌چاه فلق از خداوند اجازه می‌خواهد که تنفس کند به اذن خدا نفس می‌کشد از شدت حرارت آن جهنم می‌سوزد و در آن صندوقی است که اهل آن چاه از شدت حرارت آن به خدا پناه می‌برند(تفسیر جامع، ج۷، ص ۶۱۲)
۱۲ـ باد سوزان سموم
قرآن در خصوص این عذاب می‌فرماید: « فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ / پس خدا بر ما منت نهاد و ما را از عذاب گرم [مرگبار] حفظ کرد(سوره طور، ایه ۲۷)» و در تعریف سموم در سوره مبارکه واقعه آمده است؛ « فِی سَمُومٍ وَحَمِیمٍ / وَظِلٍّ مِّن یَحْمُومٍ/ لَّا بَارِدٍ وَلَا کَرِیمٍ / در [میان] باد گرم و آب داغ / و سایه‏اى از دود تار / نه خنک و نه خوش (سوره واقعه، آیات ۴۴-۴۲)» (معجم البصیر، ج ۱، ص۹۶۴)

نعلین آتشین،‌کمترین عذاب جهنمیان
کمترین نوع عذاب جهنم
امام صادق(ع) در خصوص پایین‌ترین نوع عذاب درجهنم می‌فرماید: کسی که در دریای آتش باشد عذابش از دیگران سبک‌تر است و دو نعلین از آتش در پای او کنند که شدت حرارت این نعلین مغز او به جوش آید و گمان کند که از جمیع اهل جهنم عذابش سخت‌تر است در حالی که عذاب او از همه سهل‌تر است(منازل‌الاخره، ص۱۲۳)
جهنمیان چه کسانی هستند
قرآن کریم در خصوص کسانی که وارد جهنم می‌شوند می‌فرماید:
۱ـآنکه غرور و خودپسندی او را بر گناه تحریک کند(سوره بقره، آیه ۲۰۶)
۲ـ آن کسی که کافر باشد (آل‌عمران،‌آیه ۱۲)
۳ـ کسی که مردم را از ایمان به خدا و رسول منع می‌کرد وبازمی‌داشت (سوره نساء، آیه ۵۵)
۴ـ کسی که مومنی را متعمدا به قتل برساند(سوره نساء،‌آیه ۹۳)
۵ـ کسی که برخود ظلم کرده (سوره نساء، آیه ۹۷)
۶ـ هر که مخالفت با رسول‌خدا(ص) بعد از آنکه راه هدایت برایش مشخص شده باشد و غیر راه مومنین را برود(سوره نساء، آیه ۱۱۵)
۷ـ منافقین
۸ـ هرکه پیروی شیطان را بکند(سوره اعراف، آیه ۱۸)
۹ـ غافل‌ها (سوره اعراف، آیه ۱۷۹)
۱۰ـ ثروت‌اندوزان (سوره توبه، آیه ۳۵)
۱۱ـ هر که با خدا و رسول او عداوت و دشمنی کند (سوره توبه، آیه۶۳)
۱۲ـ آنانکه دعوت خدا را اجابت نکنند(سوره رعد، آیه ۱۸) یکی از این موارد نماز است
۱۳ـ متکبران (سوره نحل،‌آیه ۲۹)
۱۴- طالبان دنیا (سوره اسراء، آیه ۱۸)
۱۵ـ مشرکین (سوره اسراء،‌آیه ۳۹)
۱۶ـ گمراهان (سوره اسراء، آیه۹۷)
۱۷ـ مسخره گرفتن آیات و پیامبران الهی (سوره کهف، آیه ۱۰۶)
۱۸ـ مجرمین (سوره مریم، آیه ۸۶)
۱۹ـ هرکس ترازوی عملش سبک باشد(سوره مومنون، آیه۱۰۳) صلوات بر محمد و آل محمد باعث سنگینی ترازو می‌شود.
۲۰ـ دروغ بستن بر خدا (سوره عنکبوت، آیه ۶۸)

فراخوان دوزخ برای گناهکاران
در روایتی از امام باقر(ع) در خصوص آوردن روز جهنم آمده است که ایشان فرمودند: هنگامی که آیه « وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنسَانُ وَأَنَّى لَهُ الذِّکْرَى/ و جهنم را در آن روز [حاضر] آورند آن روز است که انسان پند گیرد و[لى] کجا او را جاى پندگرفتن باشد(سوره فجر، آیه ۲۳)» مردم معنی آیه را از پیامبر(ص) پرسیدند، حضرت فرمود: روح‌الامین مرا خبر داده که چون حق‌تعالی اولین و آخرین را در روز قیامت جمع کند بیاورند جهنم را با هزار مهار که کشند او را صدهزار ملک در نهایت شدت و غلظت و جهنم را صدای درهم شکستن ،خروش و غضب عظیم باشد پس نفسی بکشد و صدایی در آن ظاهر شود که اگر نه حق‌تعالی امر مردم را تاخیر کرده‌است برای حساب هر آیینه همه مردم را هلاک کند پس نماند هیچ بنده‌ای از بندگان خدا، نه ملک و نه پیامبری مگر آنکه فریاد کند؛ رب نفسی،‌نفسی و تو ای رسول ندا می‌کنی امتی امتی و از برای امتت دعا می‌کنی و صراط را که از مو باریکتر و از شمشیر برنده‌تر است بر روی آن بگذارند و همه باید از روی آن بگذرند.
ویژگی‌های جهنم و جهنمیان
دوزخ مجرمان را به سوی خویش فرامی‌خواند. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: «تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّى / هر که را پشت کرده و روى برتافته (سوره معارج، آیه ۱۷)» همچنین در سوره مبارکه ق می‌فرماید: « یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزِیدٍ / آن روز که [ما] به دوزخ مى‏گوییم آیا پر شدى و مى‏گوید آیا باز هم هست(سوره ق، آیه ۳۰)»
برخی مجرمان نیز خود هیزم دوزخ هستند. « فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ / پس اگر نکردید و هرگز نمى‏توانید کرد از آن آتشى که سوختش مردمان و سنگها هستند و براى کافران آماده شده بپرهیزید(سوره بقره، آیه ۲۴)» در این خصوص این آیه نقل‌های مختلفی شده از جمله اینکه سنگ‌ها کافران و مشرکان هستند.
ذلت و خواری برای دوزخیان
همچنین در آیه شریفه « وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا / ولى منحرفان هیزم جهنم خواهند بود(سوره جن، آیه ۱۵)» گاهی اوقات فردی گناهی را مرتکب می‌شود در حالی‌که ذات او پاک است و گناه بر او عارض شده است اما در مواقعی کثرت گناه باعث از بین رفتن  و تغییر جوهره وجودی انسان می‌شود و او را از انسانیت دور می‌‌کند.
از دیگر ویژگی‌های جهنم، عبور همه آدمیان از آن است. البته بهشتیان به سرعت عبور می‌کنند.
دوزخیان را ذلیل می‌کنند و ترسی در وجود ایشان قرار می‌دهند. قرآن کریم می‌فرماید: « خَاشِعَهً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّهٌ وَقَدْ کَانُوا یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ / دیدگانشان به زیر افتاده خوارى آنان را فرو مى‏گیرد در حالى که [پیش از این] به سجده دعوت مى‏شدند و تندرست بودند (سوره قلم، آیه ۴۳)»
و همچنین در آیه شریفه « ذُقْ إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْکَرِیمُ / بچش که تو همان ارجمند بزرگوارى (سوره دخان، آیه۴۹» خداوند متعال نوع ذلت را نشان می‌دهد. در حقیقت خدا او را اینگونه ذلیل و خوار کرده و مسخره می‌کند.

محبین اهل‌بیت(ع) بدون حساب و کتاب وارد بهشت نمی‌شوند
خلود در آتش
برخی معتقدند که نمی‌شود همیشه و جاویدان در جهنم بود. خداوند متعال در این خصوص می‌فرماید: « خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ / در آن [لعنت] جاودانه بمانند نه عذابشان کاسته گردد و نه مهلت‏یابند(سوره بقره، آیه ۱۶۲)» این افراد در حقیقت همان کسانی هستند که ذاتشان تغییر پیدا کرده است.
در دعای کمیل نیز می‌خوانیم؛ « وَ أَنْ تُخَلِّدَ فِیهَا الْمُعَانِدِینَ»
برخی از علما معتقدند خلود به معنای خیلی است نه جاودانگی و همیشگی،
همچنین در بخش دیگری از دعای کمیل می‌خوانیم؛ «وَ لایُخَفَّفُ عَنْ اهْلِهِ لِانَّهُ لایَکُونُ الّا عَنْ غَضَبِکَ وَانْتِقامِکَ وَ سَخَطِکَ / و هیچ گونه تخفیفى براى مبتلایان به آن نیست. زیرا از خشم، انتقام و غضب تو سرچشمه گرفته»
راه نجات از جهنم پیروی از امیرالمومنین(ع) است. پیامبر نیز به ایشان فرمود: انت قسیم النار و الجنه
شهید مطهری در این خصوص می‌گوید: بهشت از طریق نام‌نویسی نیست.
برخی معتقدند چون نسبت به اهل‌بیت(ع) محبت دارند، جایگاهشان به طور قطع در بهشت است. این عقیده با مبانی دینی ما در تضاد است. معتقدین به این تفکر باعث می‌شوند بسیاری از آیات و روایات و همچنین عدالت خداوند را زیر سوال می‌برند. در صورتی که اینگونه نیست و آنچه که باعث نجات آدمی می‌شود تقوا است، همانطور که تقوا بدون داشتن ولایت مورد قبول نیست. در حقیقت این که اینگونه وانمود کنیم که شیعه بدون هیچ حساب و کتابی و فقط به دلیل محب اهل‌بیت(ع) بودن، وارد بهشت می‌شود، خیانت نیست.

منبع: حسینیه مجازی روضه الشهداء