اسرار و آداب دعا ۲

امام صادق(ع) می فرمایند: وقتی می خواهید دعا کنید در ابتدا خداوند متعال را حمد مى‏ کنى، بعد نعمتهایش را به یاد می‏آورى، سپس آنها را شکر مى ‏گزارى، بعد بر پیامبر و آلش- علیهم السّلام- صلوات مى‏ فرستى، آنگاه گناهان خود را یادآور شده بدان اقرار می‏کنى، پس از آن، از گناهانت استغفار مینمائى، این است طریق دعا.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ. رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد والمصعد امجد ابی القاسم محمد(ص) و آله الطیبین الطاهرین المعصومین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعن علی اعدائهم الی یوم الدین.

در جلسه گذشته آیاتی از قرآن و چند روایت را در باب اهمیت دعا بیان کردیم در این جلسه هم، همین بحث را ادامه می دهیم و سپس وارد مباحث بعدی می شویم

امام باقر (ع) فرمودند«لا تملّ من الدّعاء فانّه من اللَّه بمکان  / از دعا خسته مشو، چون نزد خدا ارزش دارد»./ یعنی خودِ ماهیت دعا کردن بدون اینکه حاجتی داشته باشیم، یا اینکه اجابت مقرون آن است یا نه، بلکه خودِ دعا ارزش دارد.

بعضی‌ها که داعیه روشنفکری دارند معتقدند که دعا کلام مخلوق است و به جای اینکه دعا بخوانیم بهتر است قرآن را که کلام خالق است بخوانیم. روایتی که در زیر بیان می شود پاسخی بر این عقیده؛

امام باقر(ع) در پاسخ «برید بن معاویه» که از آن حضرت پرسیده بود آیا دعاى بیشتر بهتر است یا قرائت قرآن بیشتر؟ فرمود:

کثره الدّعاء افضل ثمّ قرأ: قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ». یعنى: «دعاى بیشتر بهتر است، چون خداوند فرمود: اى پیامبر- صلّى اللَّه علیه و آله- بگو اگر دعایتان نبود، پروردگار من به شما اهمیتى نمى‏داد».

یعنی در بین زیاد قرآن خواندن و زیاد دعا خواندن، به استناد به  قرآن، زیاد دعا خواندن افضل است.

دعا کردن چه مورد اجابت واقع شود و چه نشود خوب است اما روایتی که در ادامه می آید  نشان دهنده این است که هر دعایی که می کنیم قطعا قرین به اجابت است و با توجه به آیه ۱۸۶ سوره بقره که خداوند می فرمایند: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ‏/هر گاه بندگانم در باره من از تو سؤال کردند (بگو که) من نزدیکم و به نداى کسى که مرا بخواند، پاسخ مى‏دهم، پس اینان باید مرا بخوانند و به من ایمان بیاورند تا ارشاد گردند (سوره بقره، آیه ۱۸۶)»  هر دعایی که بکنیم قطعا اجابت خواهد شد و گرنه اگر قرار باشد که ما دعایی بکنیم و حضرت مجیب به ما جوابی ندهد معنای این آیه بهم می ریزد

امام صادق (ع) فرمودند: من تمنّى شیئا و هو للَّه رضا لم یخرج من الدّنیا حتّى یعطاه/ اگر کسى از خداوند متعال چیزى بخواهد که مورد رضاى حق هم باشد، تا از دنیا نرفته، آن را دریافت مى‏کند».

ممکن است سؤال پیش بیاید که برخی یک عمر دعا کردند که مثلاً امام زمانشان را ببینند ولی درآخر ندیدند، خدا هم که از این دعا راضی بوده است پس چرا دعایشان مستجاب نشده است؟ پاسخ این است که وقتی می گوییم  خدا اجابت می‌کند حتما اجابت دنیایی نیست، خدا جواب می‌دهد ولی این مشخص نیست که چگونه جواب می‌دهد. مثلاً شخصی دعا می‌کند که ثروتمند شود، خدا نگاه به ظرفیت شخص می‌کند اگر ظرفیت داشته باشد جوابش را می‌دهد ولی زمانی خدا می‌داند که اگر این شخص پولدار شود ایمانش را از دست می‌دهد پس به او پول نمی‌دهد ولی جوابش را می‌دهد، اینگونه که چند گناه از او می‌بخشد، چند درجه به درجه‌اش اضافه می‌کند، روز قیامت جبران می‌کند، در هر صورت خدا در قبال هر دعای ما اجابتی را خواهد داشت.

عثمان بن سعید مى‏گوید: فردى به من گفت که من به خدمت امام صادق- علیه السّلام- شرفیاب شده، عرض کردم: دو آیه در قرآن کریم هست که هنوز آن دو را درست درک نکرده‏ام».

فرمود: آن دو آیه کدامند؟

گفتم: یکى آیه شریفه: ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ‏ است که ما دعا مى‏کنیم ولى اجابتى نمى‏بینیم.

فرمود: آیا خداوند متعال خلف وعده مى‏کند؟

گفتم: خیر.

فرمود: پس چرا اجابت نمى‏شود؟

گفتم: نمى‏دانم. فرمود: اما من تو را با خبر مى‏کنم: «من اطاع اللَّه فیما امره ثمّ دعا من جهه الدّعاء اجابه قلت: و ما جهه الدّعاء؟ قال علیه السّلام: تبدأ فتحمد اللَّه و تذکر نعمه عندک ثمّ تشکره ثمّ تصلّى على النّبىّ و اله- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- ثمّ تذکر ذنوبک فتقرّ بها ثمّ تستغفر اللَّه منها فهذه جهه الدّعاء / کسى که اوامر الهى را اطاعت نماید و سپس از راهش دعا کند، مستجاب مى‏شود. گفتم: راه دعا کدام است؟

فرمود: ابتدا خداوند متعال را حمد مى‏کنى، بعد نعمتهایش را به یاد مى‏آورى، سپس آنها را شکر مى‏گزارى، بعد بر پیامبر و آلش- علیهم السّلام- صلوات مى‏فرستى، آنگاه گناهان خود را یادآور شده بدان اقرار مى‏کنى، پس از آن، از گناهانت استغفار مى‏نمائى، این طریق دعاست». (آیه بعدی به مبحث ما مربوط نمی شود)

با توجه به این توضیحاتی که امام صادق(ع) فرمودند ما هیچ گاه برای خواستن حوائجمان این گونه دعا نکرده ایم اگر هم خیلی بخواهیم آداب آن را رعایت کنیم فقط یک صلوات است که درابتدای آن می فرستیم.

اگر کسی تمام شرایط دعا را رعایت کرد ولی خواسته اش غیر شرعی و یا به ضررش بود این دعا چگونه به اجابت می رسد امام علی(ع) در این باره می فرمایند:

«ربّ امر حرص الانسان علیه فلمّا ادرکه ودّ ان لم یکن ادرکه». یعنى: «چه بسا انسان نسبت به چیزى حریص است و آن را مى‏طلبد و چون به آن دسترسى پیدا کرد، دوست مى‏دارد که اى کاش! اصلا بدان نمى‏رسید».

لذا در دعا کردن باید درصدی را هم به اختیار خداوند گذاشت، همینطور که در دعای افتتاح می‌گوییم «جاهایی هم که به من ندادی به این دلیل است که عاقبت امور را می‌دانی» حتی در مقامات معنوی هم نباید خیلی اصرار داشته باشیم. شاید خدا نمی‌خواهد به آن نقطه برسیم، باید به آن چیزی که خداوند به ما عنایت می کند قانع باشیم،  البته این به این معنی نیست که در دعا پافشاری نکنیم و چیزی (چه معنوی چه دنیوی) نخواهیم ولی بهتر است در آخر دعاهایمان بگوییم اگر به صلاحم هست به من بده.

قرآن کریم نیز دراین باره می فرماید: « وَ عَسى‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ‏ / چه بسا از چیزى بدتان مى‏آید، در حالى که آن چیز برایتان خیر است. و چه بسا چیزى را خوش دارید و حال آنکه برایتان شرّ مى‏باشد، خدا مى‏داند ولى شما نمى‏دانید (سوره بقره، آیه ۲۱۶)»

لذا من هم همه‌چیز را دست خودت می‌دهم، اگر لازم باشد به وقتش به من می‌دهی و من وظیفه‌ام را انجام می‌دهم و دستم هم به دستور خودت به دعا بلند است،‌اصرار هم در دعا می‌کنم اما آنچه که تو می‌دانی.اصرارم دردعا کردنم است نه اصرار در اجابت آن.

پس اگر کسی از نظر محتوایی اشتباهی دعا کند و چیز بدی بخواهد خدا به تشخیص خودش اجابت می‌کند.

حالا اگر کسی لفظ دعا را اشتباه بخواند بحث مفصلی است که ابن‌فهد آورده و مناسب مبحث ما نیست، ولی مجموعه‌ بحث این است که اگر کسی دعای غلط بخواند ملائکه آن را تصحیح می‌کنند و صحیحش را به محضر خداوند می‌برند…

نقل است که« بلال» مؤذّن پیامبر- صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم- قدرت تلفّظ« حرف شین» را نداشت فلذا در اذان به جاى« اشهد» مى‏گفت:« اسهد».لذا آمده است «انّ سین بلال عند اللَّه شین / هر گاه بلال به جاى حرف شین، حرف سین تلفظ کند، خداوند متعال آن را به جاى «حرف شین» مى‏پذیرد»

در روایات داریم که «نیّه المؤمن خیر من عمله /  قصد و نیت مؤمن از کارش بهتر است» پس خدا خودش آن را می پذیرد.

یک دسته از حاجات ما هستند که ما فکر می کنیم دیگر دعا کردن برای آنها فایده ای ندارد اما صادق درباره این گونه حاجات می فرمایند:

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:«یَا مُیَسِّرُ ادْعُ اللَّهَ وَ لَا تَقُلْ إِنَّ الْأَمْرَ قَدْ فُرِغَ مِنْهُ إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَهً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَهٍ وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً سَدَّ فَاهُ وَ لَمْ یَسْأَلْ لَمْ یُعْطَ شَیْئاً فَاسْأَلِ تُعْطَ یَا مُیَسِّرُ إِنَّهُ لَیْسَ یُقْرَعُ بَابٌ إِلَّا یُوشِکُ أَنْ یُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ». اى میسر! خدا را بخوان و نگو فرمان حق صادر شده (و طلب، فایده‏اى ندارد)، و کار از کار گذشته (و دعا تأثیرى ندارد)؛ چون نزد خداوند متعال، درجه و منزلتى هست که انسان بدون درخواست، به آن نمى‏رسد. اگر بنده دهانش را ببندد و از او چیزى نخواهد، هیچ به او داده نخواهد شد، پس از خدا بخواه تا به تو بدهد. اى میسر! هیچ در کوبیده ‏شده‏اى‏ نیست مگر آنکه بزودى باز خواهد شد.

یعنی حتی اگر کار از کار هم گذشته بود باز تو دست به دعا بلند شود. این دعا تو را به منزلت خاصی می‌رساند.دعا و اجابت به هم گره خورده است.

پیامبر فرمودند: «مَن قَرَعَ باباً وَ لَجَّ، وَلَجَ مَنْ طَلَبَ شیَئاً وَجَدَّ وَجَدَ/ که گر کوبی دری عاقبت آید از آن در سریو چیزی را طلب کنید عاقبت آن را خواهید یافت»

خدا خدایی نیست که درِ دعا را بازکند و لازمه آن که درِ اجابت است را ببندد. در آخر دعای کمیل هم می‌گوییم تو اگر امر کردی به دعاکردن تضمین نمودی به اجابت.

ما همه این عالم را آفریدیم برای اینکه مردم عبادت کنند، دعا مغز عبادت است.