صد و هجدهمین جلسه از سلسله درس گفتارهای عقاید امامیه / اقسام صفات الهی
برخی علما معتقدند خداوند دارای یک صفات اصلی است که دیگر صفات او از آن مشتق شده‌اند مانند وحدانیت، علم، قدرت، ازلیت و ابدیت و این‌ها منشاء صفات الهی هستند.
سم الله الرحمن الرحیم
الحمدالله رب العالمین، اَلحَمدُلله الاوَّل بلا اول کان قبله و الاخر بلا اخر یکون بعدَهُ الذی بعد فلا یرى وقرب فشهد النجوى تبارک وتعالى ثم صلاه وسلام علی سیدنا ونبینا العبد الموید والرسول مسدد المصطفی الامجد حبیب اله العالمین ابی القاسم محمد (ص) و علی اهل بیت الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین و اللعنه الدائم علی معاندیهم و مخالفیهم الی قیام یوم الدین آمین رب العالمین.
ذکر خدا باعث شرف ذاکران می‌شود
در ادامه مبحث توحید موضوع صفات الهی را مطرح می‌کنیم.
براساس تعاریف علما؛ صفات الهی شامل صفات جمالیه و جلالیه است.
به صفات جمال صفات ثبوتیه نیز گفته می‌شود که دلالت بر وجود کمال در خداوند دارد و از طریق این صفات کمالی از کمالات خداوند اثبات می‌شود صفاتی مانند علم، قدرت و..
همچنین به صفات جلالیه صفات سلبی نیز گفته می‌شود. صفات سلبی صفاتی است که بر عدم وجود نقص در خداوند دلالت دارد. صفاتی مانند غنی، بسیط، واحد، قدوس، سبوح
صفات جمال و جلال خداوند بیشتر در معانی عرفانی استفاده می‌شود. در عرفان صفات جمالی شامل صفاتی است که باعث ظهور حق و اعطای کمالی از کمالات و نعمتی از نعمات خدا بر خلق می‌شود مانند رحیم، رزاق، لطیف، وهاب و …
صفات جلال در عرفان نظری نیز شامل صفاتی هستند که از عظمت و کبریایی حق تعالی حکایت دارند و باعث خفای خداوند می‌شوند مانند متکبر، عزیز، قهار، قاسم‌الجبارین و …
صفات ذاتی و صفات فعلی دسته‌ای دیگر از صفات الهی هستند. صفات ذاتی صفاتی هستند که از ذات خدا انتفاع می‌شود مانند حی، صفاتی مانند خلق جز صفات افعالی خداوند است.
برخی از علما نیز بعضی صفات مانند علم را در هر دو دسته صفات ذاتی و فعلی می‌آورند. البته برخی از علما نیز با این عقیده مخالف هستند اما آنچه که اهمیت دارد این است که تمام صفات خدا بی‌پایان است همچنین افعال و صفات ذاتی او هیچ انتهایی ندارد.
برخی معتقدند خداوند دارای یک صفات اصلی است که دیگر صفات او از آن مشتق شده‌اند مانند وحدانیت، علم، قدرت، ازلیت و ابدیت و این‌ها منشاء صفات الهی هستند.
برخی از علما صفات ذاتی و خبری را نیز برای خداوند در نظر گرفته‌اند. بی‌شک خداوندی که خالق آسمان‌ها و زمین است حکیم، قادر و … است. این صفات از طریق فلسفه نیز اثبات می‌شود.
صفاتی هستند که ما آنها را به خدا نسبت نمی‌دهیم اما در اخبار آمده است مانند حرکت ما هیچ گاه این صفت را به خدا نسبت نمی‌دهیم چراکه نقص محسوب می‌شود اگر برای خداوند حرکت قائل شویم به معنی این است که خداوند نیاز به حرکت و جابجایی دارد این‌ها صفات خبری است علمای شیعه و معتزله که عقل‌گرا هستند این‌ها را تاویل می‌کنند و علمای سلفی اشاعره و … این صفات را برای خداوند می‌پذیرند.
لذا شیعه درباره آیه « وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا / و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند(سوره فجر، آیه ۲۲)» معتقد است خداوند حرکت نمی‌کند و منظور از جاء ربک؛ فرمان خداوند است.
ابن تیمیه می‌گوید وقتی خدا در قرآن فرموده است «ید» نباید بگویید مفهوم آن قدرت است. در حالی که شیعه و معتزله معتقدند که این کلمات در قرآن استعاره است و از آنجا که قرآن کلامی شیوا و بلیغ است استعاره‌های بسیاری در آن بکار رفته است.
همچنین ابن تیمیه معتقد است چون خداوند فرموده «یدالله فوق ایدیهم» پس خداوند دست دارد و صفت خبری را بدون در نظر گرفتن مفهوم آن قبول می‌کند.
بهترین منبع برای اطلاع از صفات خداوند ادعیه است که متاسفانه در بسیاری از موارد ما از آن غافل می‌شویم.
اهل بیت(ع) در قالب دعا صفات خداوند را بیان کرده‌اند. هزار صفت از صفات الهی در دعای جوشن کبیر آمده است.
مهمترین مسئله در صفات خداوند این است که آنها را چقدر در زندگی ما کاربردی کنیم به طور مثال صفت «یا من ذکره شرف الذاکرین» مهم نیست که صفت خبری است یا ذاتی یا … بلکه مهم این است که ذکر خدا باعث شرف ذاکر می‌شود.
منبع: حسینیه مجازی روضه الشهداء
